ଭାରତର ପୂର୍ଵ ଉପକୂଳରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ରାଜ୍ୟ ହେଉଛି ଆମ ଓଡିଶା l ଏହା ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗ ଓ ଉତ୍କଳ ର ଆଧୁନିକ ନାମ l ଓଡିଶା ର ଲୋକନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର କଳା ଓ ସଂସ୍କୃତି ରା ପରିଚୟ ଦିଏ l ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାଣିଛେ ପୂର୍ବ କାଳରେ ମଣିଷ ମାନେ ତାଙ୍କ ମନର ଭାବକୁ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ l ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ନୃତ୍ୟ ଓ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କିବା ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କ ମନର ଭାବକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି l ପୂର୍ବ କାଳରୁ ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡିଶା ବହୁ ପ୍ରକାରର ନାଚ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲାଭ କରିଛି l ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ପୂର୍ବ କାଳରୁ ବହୁ ଲୋକନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଆସୁଛନ୍ତି l ଲୋକନୃତ୍ୟ ପାଇଁ ଆମ ରାଜ୍ୟ ନୃତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ହାସଲ କରିପାରିଛି l

ମୋ ଭାଷାରେ,

"ଆମ ଏ ଓଡ଼ିଶାର ଯଶ କିରତୀ

ସବୁ କ୍ଷେତ୍ର ରେ ସେ ଜଗତଜିତା

ଆମ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଅଟେ ନିଆରା

ବିଶ୍ୱ ଦରବରେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ମଣ୍ଡିତା "

ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମେ ଜାଣିବାକୁ ହେବ ଲୋକନୃତ୍ୟ କଣ? ଲୋକନୃତ୍ୟ ହେଉଛି ଏକ କଳା, ଯେଉଁ କଳା ବା ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରି ଆମ ପ୍ରଦେଶ ବିଶ୍ୱରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି l ଓଡିଶା ର ଲୋକନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର କଳା ଓ ସମୃଦ୍ଧ ସଂସ୍କୃତି ର ପରିଚୟ ଦିଏ l ଓଡ଼ିଆ ମାନଙ୍କର ଜୀବନ ଏବଂ ପ୍ରଥା ସହିତ ନୃତ୍ୟ ଓତୋପ୍ରୋତଃ ଭାବେ ଜଡିତ l ଆମ ପ୍ରଦେଶର ଲୋକନୃତ୍ୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ମନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାହ ତାଳ ଦେଇ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ବହୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି l

ଧର୍ମଚାର, ମନୋରଞ୍ଜନ, ଶ୍ରମଅପନୋଦନ, ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଆଦି ବହୁ ପ୍ରକାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କୁ ନେଇ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି l ଗ୍ରାମବହୁଳ ଓଡ଼ିଶାରେ କାର୍ଯ୍ୟବ୍ୟସ୍ତ ଜୀବନରେ ଆନନ୍ଦ ପାଇଁ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଯାଏ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକନୃତ୍ୟ l ଏହି ସବୁବେଳେ ନୃତ୍ୟ ମୁକ୍ତ ଆକାଶ ଓ ପ୍ରକୃତି କୋଳରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ l ଏହି ନୃତ୍ୟ ରେ ଓଡ଼ିଶାର ପାରମ୍ପରିକ ସଙ୍ଗୀତ ସହିତ ବହୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ର ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ l

ସେହି କଳିଙ୍ଗ ର ଅନେକାଂଶ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶାର ଅଂଶବିଶେଷ ଏଠାରେ ଗଢି ଉଠିଥିବା ସଭ୍ୟତା, ସଂସ୍କୃତି ମଧ୍ୟରୁ କଳା-ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ସାହିତ୍ୟ, ଚିତ୍ରକଳା, ନୃତ୍ୟ ସଙ୍ଗୀତ ଇତ୍ୟାଦି ସଂସ୍କୃତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ l ଖାରବେଳ ଙ୍କ ସମୟରେ ଖୋଦିତ ରାଣୀଗୁମ୍ଫା, ସ୍ବର୍ଗପୁରି ଓ ମଞ୍ଚପୁରୀ ଗୁମ୍ଫାର ଗାତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିବା ନର୍ତ୍ତକୀ ମାନଙ୍କର ପ୍ରତିମା ତଥା ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅଭିଲେଖ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନୃତ୍ୟ ଓଡିଶୀ ନୃତ୍ୟ ର ଆଧାର l

ସେହି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲୋକନୃତ୍ୟ ପାଇଁ ପଦେ କବିତା,

"କେତେ ମହାନ ଏ ମୋ ପ୍ରଦେଶ

ଉତ୍କଳ ନାମେ ଜାଣେ ସାରା ଜଗତ

ଲୋକନୃତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ସୁଶୀଳ ଭାଷା

ନିଆରା ପରମ୍ପରା ଲେଖେ ଚିରଗାଥା "

ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ,ଦଣ୍ଡ ନାଚ, ଚଇତିଘୋଡା ନାଚ, ଛଉ ନାଚ, କରମା ନାଚ, ଘୁମୁରା ନାଚ, ଡାଲଖାଇ ନାଚ, ପାଲା, ଚଢେଇଆ ନାଚ, ତାମସା, ଗୋଟିପୁଅ ନାଚ, ଦାସକାଠିଆ, ରସରକେଳି, ପ୍ରଲ୍ହାଦ ନାଟକ, ଲୀଳା, ନାଗା ନାଚ, ସମ୍ବଲପୁରୀ ନୃତ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ନାଚ ଓଡ଼ିଶା ରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲାଭ କରିଛି l

ସଖୀକଣ୍ଢେଇ ନାଚ - ଏହା ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ନାଚ । ଏହା କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ‌ଥିଲା । କ୍ରମଶଃ ଏହି ନାଚ ଆଗ ଭଳି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ କିମ୍ବା ସହରରେ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରେ ମନ୍ତ୍ରୀପଡ଼ା ସଖୀ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ଦଳ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । ଏକ ସୁସଜ୍ଜିତ ମଞ୍ଚ ଉପରେ କଣ୍ଢେଇ ନାଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରାଯାଏ l

ଦଣ୍ଡନାଚ -ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ନାଚ । ଏହା ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଲୋକ ପର୍ବ। ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏହା କାମନା ଦଣ୍ଡ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏହି ନୃତ୍ୟ ଧର୍ମିୟ ଧାରଣା ଏବଂ ଈଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ନାଟକର ସୃଷ୍ଟି କେବେ ଓ କିଭଳି ହେଲା ତାହା ରହସ୍ୟମୟ । ତେବେ ଆଧୁନିକ ନାଟକ ସୃଷ୍ଟିର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଲୋକନାଟକଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବିଷୟକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରାଯାଇ ନପାରେ l

ଚଇତି ଘୋଡ଼ା ନାଚ- ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଲୋକନୃତ୍ୟ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ କେଉଟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସେହି ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଚୈତ୍ର ମାସ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇଥାଏ ।କେଉଟମାନେ ବାଉଁଶ ବତାରେ ଘୋଡ଼ାର ପାଦହୀନ ଦେହ ଓ ବେକ ଆକାରର ଗୋଟିଏ ଥାଟ ତିଆରି କରି ତା ଉପରେ ଲୁଗା ଆଦି ଘୋଡ଼ାନ୍ତି ଓ ବେକ ଉପରେ ଘୋଡ଼ାମୁହଁ ପରି ଚିତ୍ରିତ ମୁଖାଟିଏ ଲଗାନ୍ତି ଓ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରନ୍ତି l

ପାଲା -ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପରିକ, ପୁରାତନ ଓ ବିଦଗ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତି-ଲୋକନାଟ୍ୟ । ପାଲା ସାଧାରଣତଃ ୬ଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଜଣେ ଗାୟକ, ଜଣେ ବାୟକ, ଜଣେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଓ ୩ ଜଣ ପାଳିଆଙ୍କୁ ନେଇ ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

ରସରକେଲି -ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଅତିପ୍ରିୟ ଲୋକ ନୃତ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏଥିରେ ବୋଲି ଯାଉଥିବା ଗୀତର ସାମୟିକ ଶବ୍ଦ ଓ ଅର୍ଥର ସମ୍ପୃକ୍ତକୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇ ଭାଗବତ କ୍ରମ ରହେ ନାହିଁ। କାରଣ ଏହା ନିଷ୍କ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନର ସ୍ୱତଃସ୍ପୃତ ପରିପ୍ରକାଶ ଓ ଅକୃତିମ ଭାବର ଓ ଉଦ୍ଦାମ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ।

ନାଗା ନାଚ -ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଲୋକନୃତ୍ୟ । ଏହା ପୁରୀ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ପରିବେଷିତ ହେଉଛି ଏଥିରେ ଥିବା ବିଷୟବସ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜଣାଶୁଣା ବିଭିନ୍ନ ନାଗା ପରମ୍ପରାକୁ ନେଇ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।ଓଡ଼ିଶାର ଆଉ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ନାଚ ପାଇକ ନାଚ ଭଳି ନାଗା ନାଚ ଏକ ମୁକ ନାଚ ।ଏଥିରେ କେବଳ ବିଭିନ୍ନ ବାଦ୍ୟ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛଦ ଯନ୍ତ୍ରସଙ୍ଗୀତ ଥାଏ । ଏହାର ସଙ୍ଗୀତରେ ବ୍ୟବହୃତ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରସବୁ ହେଲା ମାଦଳ, ଧୁମସା ଓ ପଖଉଜ l

ସମ୍ବଲପୁରୀ ନାଚ- ମୁଖ୍ୟତ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ଆଦୃତ ଏକ ଲୋକ ନୃତ୍ୟ । ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରୁଥିବା ଆଦିବାସୀ ତଥା ଅନ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକମାନେ ପୂଜା ପାର୍ବଣ ଓ ଅନ୍ୟ ମେଳା ମଉଛବରେ ଏହି ନାଚ କରିଥାନ୍ତି । ବିଶେଷ ଭାବେ ଏହି ନାଚ ଶୈଳୀରେ ଦେହ ଓ ମୁଖର ବିଭିନ୍ନ ଭଙ୍ଗୀ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆ ହୋଇଥାଏ । ଜଙ୍ଗଲରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଆଦିବାସୀମାନେ ସାଧାରଣତ ଜହ୍ନରାତିରେ ମୁକ୍ତଭାବେ ଏହା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି ।

ଘୁମୁରା ନାଚ -ଓଡ଼ିଶାର କଳାହାଣ୍ଡି ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ନାଟ । ଘୁମୁରା ହେଉଛି ମତିନିର୍ମିତ ହାଣ୍ଡି ଆକୃତି ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ଗୋଧିଚର୍ମଦ୍ୱାରା ଆବୃତ କରାଯାଇଥିବା ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବିଶେଷ । ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ଯେଉଁ ନୃତ୍ୟ କରାଯାଏ ତାହାକୁ "ଘୁମୁରା ନାଚ" କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରହ୍ଲାଦ ନାଟକ - ରଜା ନାଟ, ରଜା ନାଟକ ଭାବେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ l ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅଭିନୀତ ଏକ ଲୋକନାଟକ ଅଟେ । ଏଥିରେ ନୃସିଂହଙ୍କ କଥା ଗୀତନାଟ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷିତ ହୁଏ । ଏହାର ପ୍ରମୁଖ ଲେଖା ରାଜା ରାମକୃଷ୍ଣ ଛୋଟରାୟଙ୍କ ନାମରେ ଭଣିତ l

ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଲୋକନୃତ୍ୟ ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ପରିବେଷିତ କରାଯାଏ l ଓଡ଼ିଶାର ସେହି ଲୋକନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରି ସାରା ବିଶ୍ୱ ରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲାଭ କରିଛି l ସେହି ସବୁ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଆମ ପରମ୍ପରା ଓ ସଂସ୍କୃତି କୁ ବଜାୟ ରଖେ l ପୁରୁଣା ସଂସ୍କୃତି ଓ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଏବେ ଲୋକନୟନ ରେ ଆଉ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉନାହିଁ l ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ସେହି ସଂସ୍କୃତି ଓ ଲୋକନୃତ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ରୁ ବିଲୁପ୍ତ ହେବାରେ ଲାଗିଲାଣି l ହଜିଯାଇଥିବା ବା ଲିଭିଯାଇଥିବା ସେହି ପୁରୁଣା ସଂସ୍କୃତି କୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ହିଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା କୁ ପଡିବ l ନୃତ୍ୟକଳା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଓଡିଶା କିପରି ଆହୁରି ଉନ୍ନତି କରିବ ସେଥିପାଇଁ ଆମକୁ ଅପ୍ରାଣ ଉଦ୍ୟମ କରିବାକୁ ପଡିବ l ତାହେଲେ ଯାଇ ଆମ ପ୍ରଦେଶ ନୃତ୍ୟକଳା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆହୁରି ଆଗକୁ ଯାଇ ପାରିବ ଓ ଆମର ହଜିଯାଇଥିବା ସେ ଅଭୁଲା ସଂସ୍କୃତି ବଜାୟ ରହିପାରିବ l

ଓଡିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ

ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ସଂସ୍କୃତି ର ପରିଚୟ ଦିଏ ✨️✨️l