କୁହାଯାଏ ଚାରିଧାମ ମଧ୍ୟରୁ ପୁରୀ ତଥା ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ହେଉଛି ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଭୋଜନ ସ୍ଥଳ। ଏଠାରେ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଖରେ ନିତି ଷାଠିଏ ପଉଟି ଭୋଗ ଲାଗି ହୁଏ। ଦିନକୁ ଛଅଥର କରି ପ୍ରଭୁ ଅନେକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଭୋଜନ କରନ୍ତି। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ବିଭିନ୍ନ ନିତି ସମ୍ବଳିତ ଥିବା ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିବା ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିବା ଶ୍ରୀଜିଉମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବର୍ଷସାରା ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଓ ଋତୁ ଅନୁଯାୟୀ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସୁସ୍ୱାଦୁ ଭୋଗ ଲାଗି ହୁଏ। ଯଦିଓ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁରୀରେ ଶ୍ରୀଜିଉମାନଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ବିଷୟରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଇତିହାସ ପୁସ୍ତକରେ ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ପୌରାଣିକ ମତରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ମୁଖ ନିସୃତ ବାଣୀକୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଏବଂ ଏହି କଥୋପକଥନ ନିଳାଦ୍ରୀ ମହୋଦୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ। ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁସାରେ ନୀଳାଚଳରେ ସମସ୍ତ ରୀତିନୀତି ପାଳନ ହୋଇ ଆସୁଛି ବୋଲି କାହିଁ କେଉଁ କାଳରୁ କଥିତ ଅଛି।

କାହିଁକି ପହିଲି ଭୋଗ

ଏବେ ଆସିବା ଆମ ଆଜିର ଆଲୋଚନାକୁ। ପହିଲି ଭୋଗର ଆରମ୍ଭକୁ ନେଇ ସେମିତି କୌଣସି କିମ୍ୱଦନ୍ତୀ ନାହିଁ। ଉତ୍କଳୀୟ ପଞ୍ଜିକା ଗଣନାରେ ମାର୍ଗଶୀର ମାସରେ ମା ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆ ଘରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି। ଏହା ପରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ମନୋସ୍କାମନା ପୂରଣ କରିସାରି ପୌଷମାସରେ ବିଶ୍ରାମ ପାଇଁ ନିଜ ବାପଘରକୁ ବୁଲି ଯାଆନ୍ତି। ଠିକ୍ ଯେପରି ଆମଘରମାନଙ୍କରେ ପୌଷମାସରେ ଘରର ବୋହୁମାନେ ବାପଘରକୁ ବୁଲି ଯାଆନ୍ତି, ସେପରି ଜଗତର ମାଆ କିପରି ନିଜ ବାପଘରକୁ ଯିବେନି। ତେବେ ଆପଣଙ୍କ ଘରେ ଯେବେ ଆପଣଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ବାହାରକୁ ଯାଇଥାଆନ୍ତି, ତାଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ କିଏ ଖାଦ୍ୟ ରାନ୍ଧିଦିଅନ୍ତି? ମାଆ ନା? ଆଜ୍ଞା ହଁ, ମା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସାଆନ୍ତାଣି ପିତ୍ରାଳୟ ଗମନ କଲା ପରେ ମାଆ ଯଶୋଦା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ରାମକୃଷ୍ଣ ଦୁଇଭାଇଙ୍କ ପାଇଁ ଭୋଜନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରନ୍ତି।

ସର୍ବଦା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଦାନ୍ତଘଷା ବା ଅବକାଶ ନୀତି ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରେ ହିଁ ରୋଷ ହୋମ କରାଯାଇ ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ ହେବାର ବିଧି ରହିଛି। କିନ୍ତୁ ଏହି ସମୟରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତୀ ବଢ଼ିବା ପରେ ହିଁ ରୋଷ ହୋମ ହୋଇ ରୋଷେଇ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ଧୂପ ପରେ ପହିଲି ଭୋଗ ଲାଗି ହୁଏ। ପହିଲି ଭୋଗ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରଥମ ଭୋଗ, କିନ୍ତୁ ଜୀଉମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ ହିଁ ପ୍ରଥମ ଭୋଗ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପୂର୍ବ ଦିନ ଯାଏଁ ପହିଲି ଭୋଗ ହିଁ ପ୍ରଥମେ ଭୋଗ ହୁଏ, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ପରେ ପରେ ହିଁ ଏହା ଭୋଗ କରାଯାଉଛି।

ପୁଷ୍ଟିଗତ କାରଣ

ଆୟୁର୍ବେଦ ଅନୁସାରେ ଶୀତଦିନେ ପାଚନ କ୍ରିୟା ଶୀଘ୍ର ହୁଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଜଠରାଗ୍ନି ତୀବ୍ର ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଆପଣମାନେ ବି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଥିବେ ରାତି ଦୀର୍ଘ ହୋଇଥିବାରୁ ରାତିରେ ଖାଇ ଶୋଇବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଅଧରାତିରେ ଭୋକ ଲାଗେ। ବିଜ୍ଞାନ ମତରେ ପେଟ ଖାଲି ରହିଲେ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ପାଚକାମ୍ଲର ଖରାପ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ। ଏଣୁ କିଛି ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ଦରକାର ହୁଏ। ଏଥିପାଇଁ ଆମ କାଳିଆ ଠାକୁର ରାତି ଦୁଇଟାରେ ଉଠି ମାଆଙ୍କ ହାତରୁ ଭୋଜନ ପାଇଁ ବସି ଯାଆନ୍ତି।

ସୁଆଦିଆ ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ପହିଲି ଭୋଗ

ଏହି ଭୋଗ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗହମ ଓ ବିରିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଘିଅ ଦ୍ୱାରା ପାଗ ହୋଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଶୁଖିଲି ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ। ଶୀତଦିନେ ଗରିଷ୍ଠ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ସାଧାରଣତଃ ଖାଦ୍ୟବିଜ୍ଞାନରେ କୁହାଯାଇଛି। ଗହମ, ଘିଅ, ବିରି, ମୁଗ ଆଦି ଶକ୍ତି ବର୍ଦ୍ଧକ ଖାଦ୍ୟ ଏହି ସମୟରେ ବଢ଼ୁଥିବା ଥଣ୍ଡାକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାକୁ ଶରୀରକୁ ଉପକୂଳ କରାଏ। ବଡ଼ ଝିଲ୍ଲୀ, ଦରସୁଆ ବଡ଼ି, ବଡ଼ ବଡ଼ି, କାକେରା, ବଡ଼ ବରା, ସାନ ଅମାଲୁ, ନଳୀ, ଆରିସା, ମୁଗେଇ(କଞ୍ଚା ମୁଗରୁ ସିଝାଇ ପାଣି ନିଗାଡ଼ି ଶିଳରେ ବାଟି ଲୁଣ ପଡ଼ି ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୁଳା କରି ଘିଅରେ ଛଣାଯାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ), ଖଇର ଚୁଳ(ଚାଉଳ ଚୁନା ଓ ପାଣି ଦଳାଯାଇ ଲଡ଼ୁ ପରି ଆକାରରେ ଘିଅରେ ଛଣାଯାଏ ଏବଂ ଗୁଡ଼ ପାଗରେ ଭିଜାଯାଇ ଚୁଳ ପରି ଲଡ଼ୁ ଉପରେ ଚୁଳ ଛିଞ୍ଜା ଯାଏ), କଣ୍ଟେଇ, ଗଜା, ଲଡ଼ୁ, ମଣ୍ଡା, ଇତ୍ୟାଦି ୨୭ ପ୍ରକାର ପିଠା ପହିଲି ଭୋଗରେ ଲାଗି ଦୁଏ। ମାତା ଯୋଶୋଦାଙ୍କ ହାତରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏହି ପହିଲି ଭୋଗ ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପୂର୍ବ ଦିନ ଯାଏଁ ଲାଗି ହୁଏ।

ଆପଣମାନେ ଯେବେ ରାତି ଅଧରୁ ଉଠି କୌଣସି କାମରେ ଯାଆନ୍ତି, ଦ୍ୱିପହରରେ ନିଶ୍ଚୟ ଟିକେ ନିଦୁଆ ଲାଗିବ। ସେମିତି ହିଁ ଆମ କାଳିଆ ଠାକୁର ମଧ୍ୟ ଏହି ସମୟରେ ରାତି ଅଧରୁ ଉଠିବା ହେତୁ ଦିନବେଳେ କିଛି ସମୟ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଧୂପ ପରେ ନିଦ୍ରା ଯାଆନ୍ତି। ପହିଲିଭୋଗରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦ୍ରବ୍ୟସବୁ ଗହମ ଏବଂ ମାର୍ଗଶୀରରେ ଅମଳ ହେଉଥିବା ନୂଆ ବିରି ମିଶାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ। ସାଧାରଣତଃ ଶୀତଦିନେ ହିଁ ଗହମଜାତ ଖାଦ୍ୟ ଆମେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଖାଇଥାଉ। ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହା ଧାନ ଅମଳର ଦିନ ହୋଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଗହମ ଖରାଦିନେ ଅମଳ ହୋଇ ସାରିଥାଏ, ତେଣୁ ଗହମର ଅଟାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ବିଭିନ୍ନ ଖାଦ୍ୟ ଏହି ସମୟରେ ଷ୍ଟାର୍ଚର ଉତ୍ତମ ଉତ୍ସ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରେ। ଗହମରେ ତନ୍ତୁ ବା ଫାଇବର ଅଧିକ ଥାଏ ଯାହା ଏହାକୁ ହଜମ ହେବାକୁ ଅଧିକ ସମୟ ନିଏ। ଶୀତଦିନେ ଥଣ୍ଡା ଜଳବାୟୁ ପାଇଁ ଏହା ଉପଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ବିରି ଏକ ଡାଲିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ପୁଷ୍ଟିସାରରେ ଭରପୂର। ଶୀତଦିନେ ଆମ ତ୍ୱଚା ଓ ମାଂସପେଶୀକୁ ସୁସ୍ଥ ରଖିବାକୁ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପାଦେୟ। ଏହିପରି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପହିଲି ଭୋଗରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ସମୟପୋଯୋଗୀ ହେବା ସହ ପୁଷ୍ଟିକର ଅଟେ।

ଧନୁମୁଆଁ ଭୋଗ

ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଧନୁରାଶିକୁ ଚଳନ ହୁଏ ଏବଂ ଆମର ସମସ୍ତ ପାଞ୍ଜି ଗଣନା ଏହାକୁ ନେଇ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ। ତେବେ ଶୀତଋତୁରେ ସାଧାରଣତଃ ଆମର ମୁଢ଼ି, ମୁଆଁ ପରି ମୁଡ଼ୁମୁଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାକୁ ଇଛା ହୁଏ, ତେଣୁ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରାଣ କାଳିଆ ଠାକୁର ବି ଧନୁ ମୁଆଁ ଖଆନ୍ତି। ପୁରୀର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ଆଖପାଖରେ ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ଧନୁ ମୁଆଁ ଭୋଗ ହୁଏ। ବୃହଦ୍ କାୟ ଧନୁମୁଆଁ ବଡ଼ ଠାକୁର, ଭଉଣୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ କାଳିଆ ଠାକୁରଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଭୋଗ ଲାଗେ।

ଆମ କାଳିଆ ଠାକୁର ଭୋଜନ ପ୍ରିୟ। ବର୍ତ୍ତମାନ ପୂରାତନ ତାଲିକା ଅନୁଯାୟୀ ୫୬ ପ୍ରକାର ଭୋଗ ରୁ କିଛି କମ୍ ବେଶୀ ହୋଇଛି। ତେବେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରିୟ କାଳିଆ ବସିକରି ଭୋଜନ କରିବା ପାଇଁ ନିଜ ଚକ୍ରରାଜ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଖମ୍ବାକାର କରିଦେଇଛନ୍ତି। କାଳିଆର ପ୍ରତି ଖାଦ୍ୟ ସୁଆଦିଆ ହେବା ସହ ପୁଷ୍ଟିକର ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଆପଣମାନେ ଥରେ ପୌଷ ମାସରେ ପୁରୀ ଆସନ୍ତୁ ଏବଂ ପହିଲି ଭୋଗ ଖାଇବାର ଆନନ୍ଦ ଲାଭ କରନ୍ତୁ।

ଜଗା ପାଇଁ ପହିଲି ଭୋଗ- Pahili Bhoga rituals at Jagannath temple, Puri

ମାତା ଯୋଶୋଦାଙ୍କ ହାତରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏହି ପହିଲି ଭୋଗ ଧନୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରୁ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପୂର୍ବ ଦିନ ଯାଏଁ ଲାଗି ହୁଏ।