।। ସର୍ଵ ରହସ୍ୟମୟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ ବା ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶ ବା କାମଦ ଗଣେଶ ବା ଚୌର ଗଣେଶ ବା ଉଚ୍ଚିଷ୍ଟ ଗଣେଶ ବା କାଞ୍ଚି ବିଜୟ ଗଣେଶ||

କାଞ୍ଚି ଗଣେଶଙ୍କ ଆରାଧନା

ମହାକାୟାଧରଂ ଦେବଂ ବିଘ୍ନେଶ !

ବିଘ୍ନନାଶକମ୍, ପରଶୁମାର୍ଲିକା ହସ୍ତଂ ନିଜଲିଙ୍ଗାଗ୍ରମର୍ଦ୍ଧକମ,

କ୍ରୋଡେ ସିଦ୍ଧମହାଦେବୀମାଲିଗ୍ୟ ବପୁରାୟତମ୍,

ଉଦ୍ଧଣ୍ଡିବିଗ୍ରହଂ ବନ୍ଦେ ଶୁଣ୍ଢିନଂ ସିଦ୍ଧିଦlୟକମ୍।”

ଅର୍ଥାତ ହେ ଗଣପତି, ତୁମେ ବିଘ୍ନେଶ, ତୁମେ ବିଶାଳ ବପୁଧାରଣ କରିଛ, ତୁମେ ହସ୍ତରେ ପରଶୁ ଓ ମାଳା ଧାରଣ କରିଛ, ତୁମେ ଲିଙ୍ଗ ମର୍ଦକ ବେଶରେ ରହିଛ, ତୁମ କୋଳରେ ସିଦ୍ଧିଦାୟିନୀ ମହାଦେବୀ ଆଲିଙ୍ଗୀତ, ତୁମେ ଉଦଣ୍ଡ ତଥା ସିଦ୍ଧିଦାୟକ, ମୁଁ ତୁମ ଶରଣ ନେଉଛି. ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ

👉 ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସତ୍ୱଲିପି ଅନୁସାରେ ପ୍ଲଟ ନମ୍ବର ୬୫ ରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ

👉 ଠିକ ଶ୍ରୀ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପାର୍ଶ୍ଵରେ କୂର୍ମ ପ୍ରାଚୀରର ପଶ୍ଚିମକୁ ବିରାଜମାନ କରିଛନ୍ତି “କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ“

👉 ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସତ୍ୱଲିପି ଅନୁସାରେ ପ୍ରମୁଖ ସେବକ ଭିତରଛ ମହାପାତ୍ର ଏହି ଗଣେଷଙ୍କ ପୂଜା ଅର୍ଚ୍ଚନା ଓ ସେବା ନୀତି କରିବାର ଅଧିକାର ପାଇଛନ୍ତି ।

👉 ଦୈନିକ ଠାକୁର (କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ )ଙ୍କ ମଇଲମ, ସ୍ନାନ, ବେଶ, ବଲ୍ଳଭ ଭୋଗଠାରୁ ପହୁଡ଼ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ରୀତିନୀତି ପାଳିତ ହୁଏ।

👉 ବିଶେଷ ଭାବରେ ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ ଦିନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ।

👉 ଶିବ ବିବାହ ଦିନ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଗଣେଶଙ୍କୁ ଆବାହନ କରାଯାଏ, କଥିତ ଅଛି ଶିବଙ୍କ ଆବର୍ତ୍ତମାନ ରେ ସେ (କାମଦ ଗଣେଶ )ନିଜ ସ୍ୱଇଚ୍ଛାରେ ପାର୍ବତୀଙ୍କ କୋଳ ମଣ୍ଡନ କରିଥିଲେ। ପ୍ରସିଦ୍ଧ “ବେଢା ବୁଲା “କାବ୍ୟରେ ତେଣୁ ଲିଖିତ ଅଛି “ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶଙ୍କୁ ମୁଣ୍ଡ ଲଗାଅରେ ଧନ, ପାର୍ବତୀଙ୍କ ବିଭା କାଳେ ହେଲେ ଏ ବରଣ ।”

👉 କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ ନାମରୁ ଅନୁମାନ କରି ହୁଏ ଯେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ ଘଟଣା ସହ ଏହି ଗଣେଶଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି। ସେଥିପାଇଁ ତ ୟାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ନାମ କାଞ୍ଚି ବିଜୟ ଗଣେଶ ମଧ୍ୟ ଅଟେ।

👉 ପୁରୀ ବୋଲି “ପୁସ୍ତକର ରଚୟିତା ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଛି। ଏହାଙ୍କ “ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶ “ନାମ କରଣର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିବାକୁ ଯାଇ ହରପ୍ରସାଦ ମିଶ୍ର ଦୁଇଟି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି।

👉 ପ୍ରଥମ ମତଟି ହେଲା କାଞ୍ଚି ବିଜୟ ପରେ ଉତ୍କଳର ଗଜପତି ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କ ନିବେଦନ ରକ୍ଷା କରି, ନିଜର ଏକ ନିଷ୍ଠ ସେବକ କାଞ୍ଚି ନରେଶ ଙ୍କୁ ଭଣ୍ଡି ଦେଇ ବା ଭୁଲେଇ ଦେଇ ପ୍ରଭୂ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ଆସି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାଙ୍କୁ ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶ କୁହାଯାଉଛି।

👉 ଦ୍ଵିତୀୟ କାରଣ ହେଲା ଏହାଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତିରେ ଥିବା ବିଚିତ୍ରତା। ଏହାଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତି ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ। ସମାଧି ଅବସ୍ଥାରେ ଥିବା ଏହି ଗଣପତି ନିଜର ଶୁଣ୍ଢଟିକୁ ନିଜ କୋଳରେ ଧାରଣ କରିଥିବା ଶକ୍ତିଙ୍କ ଯୋନି ମଣ୍ଡପ ରେ ସ୍ପର୍ଶ ପୂର୍ବକ ଉପବେଶନ କରିଛନ୍ତି (ଏହାର ତାତ୍ୱିକ କାରଣ ଇତିହାସ ରେ ଅଛି )। ତଥାପି ଏଭଳି ଆଚରଣକୁ ସାଧାରଣ ଭାବରେ “ଭାଣ୍ଡ ଆଚରଣ “ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଉଥିବାରୁ, ବୋଧହୁଏ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହି ଗଣେଷଙ୍କ ନାମ “ଭାଣ୍ଡ ଗଣେଶ “ରୁ ଅପଭ୍ରନ୍ସ ହୋଇ “ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶ “ହୋଇଛି।

👉 ଏହି ଗଣେଶ “ଅଯୋନି ସମ୍ଭୁତ ” ଓ ଅନ୍ୟ ବିଶେଷ କଥା ହେଲା ଏହି ବିଗ୍ରହ ବିଶେଷ ଭାବରେ ତାନ୍ତ୍ରିକ ବିଗ୍ରହ ଭାବରେ ଅନୁମିତ ହୁଅନ୍ତି। କାରଣ କୌଣସି ବୈଦିକ ବିଗ୍ରହ ପାଖରେ ଏପରି ବିଲକ୍ଷଣ ମୁଦ୍ରା ଦେଖା ଯାଏନି।

👉 ବିଭିନ୍ନ ପୁସ୍ତକରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି, ଯଥା “କ୍ରିୟା କ୍ରମୋଦ୍ୟତ” ରେ ଏହି ଗଣେଶଙ୍କ ହସ୍ତରେ ପଦ୍ମ, ଡାଳିମ୍ବ, ବୀଣା, କିଛି ଧାନ୍ୟ ଓ ଅକ୍ଷମାଳା ଥିବାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି। ସେହିପରି “ମନ୍ତ୍ର ମହାର୍ଣବ “ରେ ବାଣ ଧନୁଶ, ପାଶ, ଅଙ୍କୁଶ ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ଦେଇଛନ୍ତି। ଏଥିରେ ଏହି ଗଣେଷଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣ ରକ୍ତ ବର୍ଣ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । କିନ୍ତୁ “ଉତ୍ତର କାମିକାଗମ “ରେ ଏହାଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ଚିତ୍ରିତ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ପୁସ୍ତକ ଗଣପତିଙ୍କ ଜାନୁରେ ଉପବିଷ୍ଟ ଦେବୀଙ୍କ ନାମ ବିଘ୍ନେଶ୍ୱରୀ ।

👉 କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତରେ ଭଣ୍ଡ ବା କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ କର୍ଣ୍ଣାଟକ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ୍ତ ସମ୍ପୂର୍ଣ କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତର ମୂର୍ତ୍ତି ଅଟନ୍ତି, ପ୍ରାୟ ପାଞ୍ଚ ଫୁଟ ଉଞ୍ଚା ଏହି ଗଣେଶ ଚତୃଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ଡାହାଣ ପଟ ଉପର ହସ୍ତରେ ଭଗ୍ନ ଦନ୍ତ, ତଳ ହସ୍ତରେ ରୁଦ୍ରlକ୍ଷ ମାଳ, ବାମ ପଟ ଉପର ହସ୍ତରେ ଫlର୍ଶା, ତଳ ହସ୍ତଟି ସ୍ୱ ଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶରେ ରହିଛି, କାନ୍ଧରେ ପଇତା ସହ ସର୍ପ ଶୋଭିତ ଅଟେ ।

👉 ମୂଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଟି ଗର୍ଭ ଗୃହ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଗମୋହନ ଓ ଏକ ବାରଣ୍ଡା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଛି, ସର୍ବୋଚ୍ଚ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ବେଢା ପତନ ରୁ ୨୨ ଫୁଟ ଅଟେ। ବାରଣ୍ଡାଟି ମାର୍ବଲ ଆଚ୍ଛାଦିତ ଓ ଗର୍ଭଗୃହରେ ଏକ ମାର୍ବଲ ପିଣ୍ଡି ଉପରେ କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ ବିରାଜିତ।

👉 କାଞ୍ଚି ଗଣେଶଙ୍କ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଆଗମନ ର ସମ୍ପୂର୍ଣ ଇତିହାସ ବା କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ କଥା ।

୧୪୭୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଉତ୍କଳର ଗଜପତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ କାଞ୍ଚି ରାଜା ଶାଲ୍ଵ ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ ଅବଶ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଥର ପରାସ୍ତ ହୋଇ ଫେରି ଆସି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଙ୍କୁ ପାର୍ଥନା କରିଥିଲେ ଓ କାଞ୍ଚି ରାଜାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଇଷ୍ଟ ଶ୍ରୀଗଣେଶ ସାହାଯ୍ୟ କଲା ପରି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ତାଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତୁ ବୋଲି ଗୁହାରି କରିଥିଲେ। ଏହା ପର ଉପାଖ୍ୟାନ ସର୍ବଜନ ବିଦିତ କଳା ଘୋଡା ଓ ଧଳା ଘୋଡା ଚଢି ଶ୍ରୀବଲଭଦ୍ର ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ କାଞ୍ଚି ଗମନ, ମାଣିକ ଗୌଡୁଣି ହାତରୁ ଦହି ଖାଇ, ରତ୍ନମୁଦି ବନ୍ଧା ଦେବା କଥା ଆଜି ମଧ୍ୟ ଲୋକ ମୁଖରେ ସତେଜ ଅଛି। ତେବେ ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟିଲା ଏକ ଚମତ୍କାର କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ ତାଙ୍କର ମୂଷିକ ବାହାନରେ ବସି କାଞ୍ଚି ସେନାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଦେଖି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶ୍ୱେତ ଅଶ୍ୱ (ଶଙ୍ଖଦାରୁ )ହଠାତ ମାର୍ଜରୀ (ବିରାଡ଼ି )ରୂପ ଧାରଣ କଲେ। ଏଥିରେ ଭୟଭିତ ହୋଇ ମୂଷିକ ପଳାୟନ କରିବାରୁ ଗଣେଶ ଭୂମିରେ ପଡିଗଲେ ଓ ସମ୍ମୁଖରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ନରସିଂହ ରୂପରେ ଦେଖି, ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଶରଣ ମାଗିଲେ। କାଞ୍ଚି ରାଜାଙ୍କର ପରାଜୟ ହେଲା। ଶାସ୍ତ୍ର କହେ “କର କର ହସନ୍ତି ସେ ରାଉତ ଭାଇ ବେନି, କିହୋ ଗଣନାଥ ତୁମେ ଥିଲ କି ନ ଚିହ୍ନି। ପୁଣି ଗଜପତି ଙ୍କୁ ଆଦେଶ ଦେଇ କହିଥିଲେ ତାର ଇଷ୍ଟ ଦେବତା ଯେ ଗଣପତି ତାଙ୍କୁ ଆଣି ରଖିବୁ ମୋର ପଛ କତି । (ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ମାହାତ୍ମ୍ୟ )

👉 ଏହାର ଐତିହାସିକ ସତ୍ୟତା କେତେ ତାହା ଏଠାରେ ଆଲୋଚନା ନକରି ଏହି ରୋଚକ ଜନଶ୍ରୁତିକୁ ଆଧାର କଲେ ନିଶ୍ଚିତ ହେବା ଯେ ଏହି ବିଗ୍ରହ କାଞ୍ଚିରୁ ହିଁ ଆସିଛନ୍ତି। ଗବେଷକ ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାଶଙ୍କ ମତରେ ଏହି ରୀତି ସେ ସମୟର ଚଳଣିରେ ପରିଲିକ୍ଷିତ ହୁଏ।

👉 କୁହାଯାଏ ଏହି ଗଣେଶ ଯାହାଙ୍କ ଅନ୍ୟ ନାମ କାମଦ ଗଣେଶ, ସେ କୌଣସି ବୈଦିକ ଦେବତା ନୁହଁନ୍ତି। ସୃଷ୍ଟି ଆରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ଅଯୋନି ସମ୍ଭୁତା ଏହି ଗଣପତି ତାନ୍ତ୍ରିକ ଦେବତା ହିସାବରେ ପୂଜିତ ହେଉଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ଆରାଧନା ନକରି ବ୍ରହ୍ମl ସୃଷ୍ଟି କାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରବୃତ ହେବାରୁ ଅନେକ ବିଘ୍ନ ଘଟିଲା। ସମସ୍ତ ନଦୀମlନେ ସମୁଦ୍ର ଗାମୀ ନହୋଇ, ପର୍ବତ ଗାମୀ ହେବାକୁ ଲାଗିଲେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଗତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା। ବ୍ରହ୍ମl ନିଜର ଭୁଲ ବୁଝିପାରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କାମଦ ଗଣେଶଙ୍କ ସ୍ତୁତି କଲେ। ତାଙ୍କର ଆଜ୍ଞା ଭିକ୍ଷା କରି ପୁନଶ୍ଚ ସୃଷ୍ଟି ରଚନାରେ ଲାଗିପଡିଲେ ।

ଶ୍ରୀ ତତ୍ତ୍ୱନିଧି ଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମୁଦାୟ ୩୨ ପ୍ରକାର ଗଣପତିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାମଦ ଗଣେଶ ବା କାଞ୍ଚି ଗଣେଶ ସର୍ବ ପୁରାତନ ଓ ସର୍ବ ବନ୍ଦ୍ୟ ଅଟନ୍ତି।