एका गावात एक शेठजी राहायचा.त्याला एकुलता एक मुलगा होता जो व्यापार करण्यासाठी दुसऱ्या लांबच्या गावी राहायचा.

शेठजीच्या घरी त्याची बायको आणि सून मंगला असे तीघेच राहायचे.एक दिवस शेठजीची सून मंगला पाणी भरायला घराजवळच असलेल्या विहिरीवर गेली.तिने तिच्या माठाला दोर बांधून माठात पाणी भरले.तिचे माठात पाणी भरून झाल्यावर एक वाटसरू तेथे आला आणि मंगलाला म्हणाला,"मला खूप तहान लागली आहे

.कृपया मला तुमच्या माठातील पाणी प्यायला द्या." मंगला त्या वाटसरूला म्हणाली," तुम्ही कोण आहात?" यावर तो वाटसरू मंगलाला म्हणाला,"मी एक यात्री आहे." यावर मंगला त्या वाटसरूला म्हणाली," यात्री तर या जगात फक्त दोनच आहेत.

तुम्ही कुठले यात्री आहात?" तो वाटसरू मंगलाच्या प्रश्नाचे उत्तर देऊ शकला नाही.इतक्यात तेथे दुसरा वाटसरू आला.त्यानेही मंगलाला पाणी पाजण्याची विनंती केली.तेव्हा मंगलाने त्या दुसऱ्या वाटसरूला प्रश्न विचारला," तुम्ही कोण आहात?" यावर दुसरा वाटसरू म्हणाला," मी एक गरीब माणूस आहे." तेव्हा मंगला दुसऱ्या वाटसरूला म्हणाली," या जगात गरीब तर फक्त दोनच आहेत.तुम्ही कुठल्या प्रकारचे गरीब आहात?" दुसऱ्या वाटसरूलाही मंगलाच्या प्रश्नाचे उत्तर देता आले नाही.तो गप्प बसला.

इतक्यात तिसरा वाटसरू तेथे आला.त्यानेही मंगलाकडे पाणी पाजण्याची विनंती केली.मंगला त्या तिसऱ्या वाटसरूला म्हणाली," तुम्ही कोण आहात?" यावर तो तिसरा वाटसरू मंगलाला म्हणाला," मी एक अशिक्षित व्यक्ती आहे." यावर मंगला त्या तिसऱ्या वाटसरूला म्हणाली," या जगात अशिक्षित तर फक्त दोनच आहेत.तुम्ही त्यातील कुठले अशिक्षित आहात?" तिसऱ्या वाटसरूलाही मंगलाच्या प्रश्नाचे उत्तर देता आले नाही.इतक्यात चौथा वाटसरू तेथे आला.

त्यानेही मंगलाला पाणी पाजण्याची विनंती केली.तेव्हा मंगला त्या चौथ्या वाटसरूला म्हणाली," तुम्ही कोण आहात?" यावर तो चौथा वाटसरू मंगलाला म्हणाला," मी या जगातील एक मूर्ख माणूस आहे." यावर मंगला त्या चौथ्या वाटसरूला म्हणाली," या जगात फक्त दोनच प्रकारचे मूर्ख आहेत.तुम्ही त्यातील कुठले मूर्ख आहात?" यावर तो चौथा वाटसरूही उत्तर देऊ शकला नाही.ते चारही वाटसरू पाणी न पिताच तेथून जायला लागले तेव्हा मंगला त्यांना म्हणाली," थांबा.

माझे घर ते बघा जवळच आहे.तुम्ही चौघेही माझ्या घरी चला.मी तुम्हाला खायलाही देते आणि पाणीही देते." ते चारही वाटसरू मंगलाच्या मागे तिच्या घरी गेले.तिने चौघांनाही पाटावर बसवले आणि खायला दिले आणि पाणीही दिले.ते चारही वाटसरू तृप्त होऊन मंगलाच्या घरून पुढच्या प्रवासाला निघून गेले.मंगलाचे सासरे म्हणजे शेठजी हे सगळं एका खुर्चीवर बसून पहात होते.

ते मनात विचार करू लागले की..'माझा मुलगा व्यापार करायला दुसऱ्या गावी गेलाय आणि त्याची बायको बाहेरील पुरूषांना घरी बोलावून त्यांच्याशी बोलते आणि त्यांचे आदरातिथ्यही करते.मी घरात असताना हे चाललंय.मी नसताना ही काय करत असेल? किती निर्लज्ज आहे ही.हिला तिच्या अशा वागण्याची शिक्षा झालीच पाहिजे.मी उद्या राजाकडे जातो आणि राजाला सगळं काही सांगतो.'

दुसऱ्या दिवशी शेठजी राजाकडे गेले आणि काल घडलेला सर्व प्रकार त्यांनी राजाला सांगितला.राजाने त्याच्या शिपायांना शेठजीच्या घरी जाऊन त्यांच्या सूनेला राजदरबारात घेऊन येण्यास सांगितले.राजाचे शिपाई शेठजींच्या घरी गेले आणि त्यांनी मंगलाला राजाने दरबारात बोलावल्याचे सांगितले.

राजाच्या शिपायांना घरी आलेले पाहून शेठजींची बायको तिच्या सूनेला म्हणाली ," मंगला, महाराजांचे शिपाई आपल्याकडे कशासाठी आले आहेत? तुझी राजाकडे कुणी तक्रार केली आहे का?" यावर मंगला तिच्या सासूबाईंना म्हणाली," तुम्ही अजिबात काळजी करू नका.

मी बघते काय झाले ते." मंगला तिच्या घरी आलेल्या राजाच्या शिपायांना म्हणाली," मी तुमच्यासोबत यायला तयार आहे.पण तुम्ही महाराजांना पहिले विचारून या की त्यांनी मला कुठल्या रूपात राजदरबारात बोलावले आहे.एक बहिण म्हणून,मुलगी म्हणून की सून म्हणून?" राजाचे शिपाई राजदरबारात वापस गेले आणि मंगलाने त्यांना जे राजाला विचारायला सांगितले ते सर्व राजाला सांगितले.राजा शिपायांना आज्ञा देत म्हणाला," पालखी घेऊन जा आणि सांगा त्या बाईला की मी तिला सूनेच्या रूपात दरबारात बोलवले आहे." राजाचे शिपाई लगेच मंगलाच्या घरी पालखी घेऊन गेले आणि त्यातील एक शिपाई मंगलाला म्हणाला," महाराजांनी तुम्हाला सूनेच्या रूपात दरबारात बोलवले आहे.तुम्ही पालखीत बसून आमच्यासोबत चला."

मंगला पालखीत बसली आणि शिपायांसोबत राजदरबारात आली.राजदरबारात मंगला राजासमोर हजर झाली.राजाने तिला प्रश्न विचारला," तुझ्या सास-यांची तुझ्याविषयी तक्रार आहे की तू परक्या पुरूषांना घरी बोलावून त्यांच्याशी बोलते.तुझा नवरा दुसऱ्या शहरात व्यापार करायला गेला असताना तू परक्या पुरूषांना घरी कसे काय बोलावू शकतेस? हे बरोबर नाही." यावर मंगला राजाला म्हणाली," महाराज,माफी असावी.

पण मी फक्त एक माणूस म्हणून माझे कर्तव्य पार पाडले.तहानलेल्या वाटसरूंना पाणी पाजणे वाईट नाही.उलट हे पुण्यकर्म आहे.जेव्हा वाटसरू विहिरीवर मला पाणी पाजण्याची विनंती करीत होते तेव्हा ते भुकेलेले आहेत हे माझ्या लक्षात आले.म्हणून मी त्यांना माझ्या घरी घेऊन गेली.तिथे मी त्यांना खायला दिले आणि पाणीही दिले.मी त्या चारही वाटसरूंपैकी प्रत्येकाला एक-एक प्रश्न विचारला.पण त्यातील कुणीही माझ्या प्रश्नाचे उत्तर देऊ शकले नाही.

त्यांनी जर माझ्या प्रश्नांची उत्तरे विहिरीवर असताना दिली असती तर मी त्यांना तिथेच पाणी पाजणार होते." राजाला आता मंगलाने वाटसरूंना काय प्रश्न विचारले हे जाणून घ्यायचे होते.राजा मंगलाला म्हणाला," मला सांग ते चार प्रश्न कोणते आहेत." मंगलाने राजाला वाटसरूंना विचारलेले चारही प्रश्न सांगितले.राजा मंगलाला म्हणाला," तूच या चारही प्रश्नांची उत्तरे दे." यावर मंगला राजाला म्हणाली," महाराज,मला वाटतं या जगात दोनच यात्री आहेत.

चंद्र आणि सूर्य." दुसऱ्या प्रश्नाचे उत्तर देत मंगला राजाला म्हणाली," महाराज,या जगात दोनच गरीब प्राणी आहेत..गाय आणि सून." तिसऱ्या प्रश्नाचे उत्तर देत मंगला राजाला म्हणाली," महाराज, प्रत्येक व्यक्तीसोबत ज्या दोन गोष्टी अशिक्षितासारख्या राहतात त्या म्हणजे जेवण आणि पाणी." चौथ्या प्रश्नाचे उत्तर देताना मंगला राजाला म्हणाली," महाराज, माझ्या मते या जगात फक्त दोनच मूर्ख व्यक्ती आहेत." राजाने कुतूहलाने विचारले," कोण आहेत त्या दोन व्यक्ती?" यावर मंगला राजाला म्हणाली," महाराज,जर तुम्ही मला वचन देत असाल की मला तुम्ही कुठलीही शिक्षा देणार नाही तरच मी सांगते." यावर राजा मंगलाला म्हणाला," तू नि:संकोचपणे सांग.मी तुला वचन देतो की मी तुला कुठलीही शिक्षा देणार नाही." यावर मंगला राजासमोर हात जोडून म्हणाली," यावेळी माझ्यासमोर जे पहिले मूर्ख आहेत ते म्हणजे माझे सासरे.कारण त्यांनी पूर्ण गोष्ट समजून न घेता तुमच्याकडे माझी तक्रार केली.त्यांना माझ्याविषयी काही शंका होती तर त्यांनी पहिले मला विचारायला पाहिजे होते.

मी खराप्रकार त्यांना सांगितला असता.अश्याप्रकारे गैरसमज झाला नसता त्यांचा." मंगलाच्या सास-यांना तिचे म्हणणे पटले.त्यांनी दरबारात तिची माफी मागितली.राजाने मंगलाला विचारले, दुसरा मूर्ख कोण आहे?" यावर मंगला राजाला म्हणाली," दुसरा मूर्ख तुम्ही स्वतः आहात महाराज.

तुम्ही एक सून म्हणून मला दरबारात बोलवले.पण तुमच्या सूनेचा मान तुम्ही ठेवला नाही.तुम्ही शिपायांकरवी नक्की काय घडले हे माहित करून घेतले असते तर मला इथे यावेच लागले नसते आणि माझ्या अब्रूचे असे धिंडवडे निघाले नसते."

राजालाही मंगलाचे म्हणणे पटले.राजाने मंगलाच्या हुशारीचे आणि हजरजबाबीपणाचे खूप कौतुक केले आणि तिला सोन्याचा हार आणि सोन्याचे कंगण देऊन सन्मानीत केले.

मूर्ख कोण(कथा)

लेखिका -अभिलाषा देशपांडे