ଦୀପାବଳି ହେଉଛି ଆଲୋକର ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ , ଏହା ଜୈନ ଏବଂ ଶିଖ ଧର୍ମ ଭଳି ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମରେ ବିଭିନ୍ନତା ସହିତ ପାଳନ କରାଯାଏ।ଏହା ଅଧର୍ମ ଉପରେ ଧର୍ମର , ଅନ୍ଧକାର ଉପରେ ଆଲୋକର, ମନ୍ଦ ଉପରେ ଭଲର ଏବଂ ଅଜ୍ଞତା ଉପରେ ଜ୍ଞାନର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବିଜୟର ପ୍ରତୀକ । ଦୀପାବଳି ହିନ୍ଦୁ ଚନ୍ଦ୍ର ସୌର ମାସ ଆଶ୍ୱିନ ( ଅମନ୍ତ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ) ଏବଂ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ପାଳନ କରାଯାଏ -ଇଂରାଜୀ ମାସର ପ୍ରାୟ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମଧ୍ୟଭାଗରୁ ନଭେମ୍ବର ମଧ୍ୟଭାଗ ମଧ୍ୟରେ। ଏହି ଉତ୍ସବଟି ସାଧାରଣତଃ ପାଞ୍ଚ କିମ୍ବା ଛଅ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଥାଏ।
ହିନ୍ଦୁ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଲୁନିସୋଲାର ଅଟେ କିନ୍ତୁ ଅଧିକାଂଶ ପର୍ବ ତାରିଖ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡରର ଚନ୍ଦ୍ର ଅଂଶ ବ୍ୟବହାର କରି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରାଯାଇଥାଏ। ଏକ ଚନ୍ଦ୍ର ଦିନ ତିନୋଟି କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଉପାଦାନ ଦ୍ୱାରା ଅନନ୍ୟ ଭାବରେ ଚିହ୍ନଟ ହୁଏ: ମାସ (ଚନ୍ଦ୍ର ମାସ), ପକ୍ଷ (ଚନ୍ଦ୍ର ପକ୍ଷ) ଏବଂ ତିଥି (ଚନ୍ଦ୍ର ଦିନ)।
ଅଧିକନ୍ତୁ, ମାସ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରିବା ସମୟରେ, ଦୁଇଟି ପରମ୍ପରା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ, ଯଥା ଅମାନ୍ତ / ପୂର୍ଣ୍ଣିମାନ୍ତ । ଯଦି କୌଣସି ପର୍ବ ଚନ୍ଦ୍ରର କ୍ଷୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପଡ଼େ, ତେବେ ଏହି ଦୁଇଟି ପରମ୍ପରା ସମାନ ଚନ୍ଦ୍ର ଦିନକୁ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ (କିନ୍ତୁ କ୍ରମାଗତ) ମାସ ଭାବରେ ପଡ଼ୁଥିବା ଭାବରେ ଚିହ୍ନଟ କରେ।ଏକ ଚନ୍ଦ୍ରବର୍ଷ ସୌରବର୍ଷ ଅପେକ୍ଷା ପ୍ରାୟ ଏଗାର ଦିନ ଛୋଟ। ଫଳସ୍ୱରୂପ, ଗ୍ରେଗୋରିଆନ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡରରେ କ୍ରମାଗତ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ଅଧିକାଂଶ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦିନରେ ଘଟେ।ଦୀପାବଳି ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ଘଟଣା, ଦେବତା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ସହିତ ଜଡିତ, ଯେପରିକି ରାକ୍ଷସ ରାଜା ରାବଣକୁ ପରାସ୍ତ କରି ରାମ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସୀତା ଏବଂ ଭାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ସହିତ ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟକୁ ଫେରିବା ଦିନ। ଏହା ସମୃଦ୍ଧିର ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଏବଂ ଜ୍ଞାନର ଦେବତା ଏବଂ ବାଧା ଦୂରକାରୀ ଗଣେଶଙ୍କ ସହିତ ମଧ୍ୟ ବହୁଳ ଭାବରେ ଜଡିତ ।ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଞ୍ଚଳିକ ପରମ୍ପରା ଏହି ଛୁଟିକୁ ବିଷ୍ଣୁ , କୃଷ୍ଣ , ଦୁର୍ଗା , ଶିବ , କାଳୀ , ହନୁମାନ , କୁବେର , ଯମ , ଯମୀ , ଧନ୍ୱନ୍ତରୀ କିମ୍ବା ବିଶ୍ୱକର୍ମଣଙ୍କ ସହିତ ସଂଯୋଗ କରେ ।ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ, ଦୀପାବଳିର ଭିନ୍ନତା ଅନ୍ୟ ଧର୍ମର ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଜୈନମାନେ ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ୱ ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରନ୍ତି ଯାହା ମହାବୀରଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ମୁକ୍ତିକୁ ଚିହ୍ନିତ କରେ ।ଶିଖମାନେ ମୋଗଲ କାରାଗାରରୁ ଗୁରୁ ହରଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ମୁକ୍ତିକୁ ଚିହ୍ନିତ କରିବା ପାଇଁ ବନ୍ଦୀ ଛୋର ଦିବସ ପାଳନ କରନ୍ତି । ନେବାର ବୌଦ୍ଧମାନେ , ଅନ୍ୟ ବୌଦ୍ଧମାନଙ୍କ ପରି, ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପୂଜା କରି ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରନ୍ତି, ଯେତେବେଳେ ପୂର୍ବ ଭାରତ ଏବଂ ବାଂଲାଦେଶର ହିନ୍ଦୁମାନେ ସାଧାରଣତଃ, ଦେବୀ କାଳୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରି ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରନ୍ତି । ଏହି ପର୍ବ ସମୟରେ, ପାଳନକାରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଘର, ମନ୍ଦିର ଏବଂ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଦୀପ (ତେଲ ଦୀପ), ମହମବତୀ ଏବଂ ଲଣ୍ଠନ ସହିତ ଆଲୋକିତ କରନ୍ତି।ବିଶେଷକରି ହିନ୍ଦୁମାନେ ପର୍ବର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ଭୋର ସମୟରେ ଏକ ରୀତିନୀତି ଅନୁଯାୟୀ ତେଲ ସ୍ନାନ କରନ୍ତି। ଦୀପାବଳିକୁ ଆତସବାଜି ସହିତ ରଙ୍ଗୋଲି ଡିଜାଇନ୍ ସହିତ ମହଲା ଏବଂ ଘରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଂଶକୁ ଝାଲର ସହିତ ସଜ୍ଜା କରାଯାଏ । ଖାଦ୍ୟ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ, ପରିବାରମାନେ ଭୋଜିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ମିଠାଇ ବାଣ୍ଟିଥାନ୍ତି ।ଏହି ପର୍ବ କେବଳ ପରିବାର ପାଇଁ ନୁହେଁ, ବରଂ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଏବଂ ସଂଘଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ, ବିଶେଷକରି ସହରାଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ, ଯାହା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏବଂ ସମାବେଶ ଆୟୋଜନ କରିବ।ଅନେକ ସହର ପାର୍କରେ ପରେଡ୍ କିମ୍ବା ସଙ୍ଗୀତ ଏବଂ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ ସହିତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପରେଡ୍ ଏବଂ ମେଳା ଆୟୋଜନ କରନ୍ତି।କିଛି ହିନ୍ଦୁ, ଜୈନ ଏବଂ ଶିଖମାନେ ଉତ୍ସବ ଋତୁରେ ନିକଟ ଏବଂ ଦୂରରେ ଥିବା ପରିବାରକୁ ଦୀପାବଳି ଶୁଭେଚ୍ଛା କାର୍ଡ ପଠାଇବେ, କେତେକ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ମିଠା ସାମଗ୍ରୀର ବାକ୍ସ ସହିତ ସେମାନେ ଏହାକୁ ପଠାନ୍ତି। ଏହି ପର୍ବର ଆଉ ଏକ ଦିଗ ହେଉଛି ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବା।ଦୀପାବଳି ମଧ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ , ଶିଖ ଏବଂ ଜୈନ ପ୍ରବାସୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।ଦୀପାବଳି ପର୍ବର ମୁଖ୍ୟ ଦିନ (ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ଦିନ) ଫିଜି , ଗୟାନା ,ଭାରତ , ମାଲେସିଆ ,ମରିସସ୍ , ମିଆଁମାର , ନେପାଳ , ପାକିସ୍ତାନ, ସିଙ୍ଗାପୁର ,ଶ୍ରୀଲଙ୍କା , ସୁରିନାମ୍ , ତ୍ରିନିଦାଦ୍ ଏବଂ ଟୋବାଗୋ ଏବଂ କିଛି ଆମେରିକୀୟ ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ସରକାରୀ ଛୁଟି ଦିଆଯାଏ ।

ଦୀପାବଳି – ଏହା ମଧ୍ୟ ଦିୱାଲି ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା – ଏହା ସଂସ୍କୃତ ଦୀପାବଳିରୁ ଆସିଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ "ଧାଡ଼ି କିମ୍ବା ଆଲୋକର ଶୃଙ୍ଖଳା"ଏହି ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ଦୀପ , ' ଦୀପ , ଆଲୋକ , ଲଣ୍ଠନ , ମହମବତୀ , ଯାହା ଜଳେ, ଚମକେ, ଆଲୋକିତ କରେ କିମ୍ବା ଜ୍ଞାନ 'ଏବଂ ଧାଡ଼ି, ପରିସର, ନିରନ୍ତର ରେଖା, ଶୃଙ୍ଖଳା ' ରୁ ଆସିଛି।

ତାରିଖ:
ହିନ୍ଦୁ ଲୁନିସୋଲାର କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅକ୍ଟୋବରର ଦ୍ୱିତୀୟାର୍ଦ୍ଧରୁ ନଭେମ୍ବରର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ନୂତନ ଚନ୍ଦ୍ର ( ଅମାବାସ୍ୟା ) ସହିତ ମେଳ ଖାଉଥିବା ଏହି ପାଞ୍ଚ ଦିନିଆ ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକ ଅମାବାସ୍ୟାର ଦୁଇ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ , ଧନତେରସରେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଏବଂ ଦୁଇ ଦିନ ପରେ, କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଦ୍ୱିତୀୟ (କିମ୍ବା ୧୭ତମ) ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଥାଏ। (ଇଣ୍ଡୋଲୋଜିଷ୍ଟ କନଷ୍ଟାନ୍ସ ଜୋନ୍ସଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଏହି ରାତି ଆଶ୍ୱିନ ମାସର ଚନ୍ଦ୍ର ମାସ ଶେଷ ହୋଇ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ସବୁଠାରୁ ଅନ୍ଧାର ରାତି ହେଉଛି ଉତ୍ସବର ଶୀର୍ଷ।ପର୍ବର ଚରମ ସୀମା ତୃତୀୟ ଦିନରେ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟ ଦୀପାବଳି କୁହାଯାଏ। ଏହା ଏକ ଡଜନ ଦେଶରେ ଏକ ସରକାରୀ ଛୁଟି, ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉତ୍ସବ ଦିନଗୁଡ଼ିକୁ ଭାରତରେ ସାଧାରଣ କିମ୍ବା ଇଚ୍ଛାଧୀନ ପ୍ରତିବନ୍ଧିତ ଛୁଟି ଭାବରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ।ନେପାଳରେ, ଏହା ଏକ ବହୁ-ଦିନର ପର୍ବ ମଧ୍ୟ, ଯଦିଓ ଦିନ ଏବଂ ରୀତିନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି, ଚରମ ସୀମାକୁ ହିନ୍ଦୁମାନେ ତିହାର ପର୍ବ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧମାନେ ସ୍ୱାନ୍ତି ପର୍ବ ବୋଲି କହନ୍ତି।

ଇତିହାସ:
ପାଞ୍ଚ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଆସୁଥିବା ଏହି ପର୍ବ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତରେ ଫସଲ ପର୍ବର ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସଂସ୍କୃତ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି, ଯେପରିକି ପଦ୍ମ ପୁରାଣ ଏବଂ ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ , ଯାହା ଉଭୟ ୭ମ ଏବଂ ୧୦ମ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ରଚିତ ହୋଇଥିଲା। ସ୍କନ୍ଦ କିଶୋର ପୁରାଣରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଅଂଶକୁ ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ଦିୟା (ଦୀପ) ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି , ଏହାକୁ ସମସ୍ତ ଜୀବନକୁ ଆଲୋକ ଏବଂ ଶକ୍ତିର ମହାଜାଗତିକ ଦାତା ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଯାହା ଋତୁ ଅନୁଯାୟୀ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ।ସମ୍ରାଟ ହର୍ଷ ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀର ସଂସ୍କୃତ ନାଟକ ନାଗନନ୍ଦରେ ଦୀପାବଳିକୁ ଦୀପପ୍ରତିପାଦୋତ୍ସବ ( ଦୀପ = ଆଲୋକ, ପ୍ରତିପାଦ = ପ୍ରଥମ ଦିନ, ଉତ୍ସବ = ଉତ୍ସବ) ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି , ଯେଉଁଠାରେ ଦୀପ ଜଳୁଥିଲା ଏବଂ ନୂତନ ବିବାହିତ ବର ଏବଂ ବର ଉପହାର ପାଉଥିଲେ।ରାଜଶେଖର ତାଙ୍କ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀର କାବ୍ୟମୀମାଂସରେ ଦୀପାବଳିକୁ ଦୀପମାଳିକା ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି , ଯେଉଁଠାରେ ସେ ରାତିରେ ଘରଗୁଡ଼ିକରୁ ଧଳା ଧୋଇବା ଏବଂ ତେଲ ଦୀପ ଦ୍ୱାରା ଘର, ରାସ୍ତା ଏବଂ ବଜାର ସଜାଯିବାର ପରମ୍ପରା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।ଭାରତ ବାହାରର ଅନେକ ଯାତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ଦୀପାବଳି ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ।୧୧ ଶହ ଶତାବ୍ଦୀର ଭାରତ ଉପରେ ସ୍ମୃତିକଥାରେ, ପାରସ୍ୟ ପରିବ୍ରାଜକ ଏବଂ ଐତିହାସିକ ଅଲ୍ ବିରୁନି କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରାଯିବା ବିଷୟରେ ଲେଖିଥିଲେ।ଭେନେସିଆନ୍ ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ପରିବ୍ରାଜକ ନିକୋଲୋ ଡି' କଣ୍ଟି ୧୫ଶହ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଭାରତ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସ୍ମୃତିକଥାରେ ଲେଖିଛନ୍ତି, "ଏହି ପର୍ବଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପର୍ବରେ ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କର ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ଏବଂ ଛାତର ବାହାରେ ଅଗଣିତ ତେଲ ଦୀପ ଜାଳିଥାନ୍ତି... ଯାହା ଦିନରାତି ଜଳିଥାଏ" ଏବଂ ପରିବାରଗୁଡ଼ିକ ଏକାଠି ହୋଇ "ନୂତନ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧନ୍ତି", ଗୀତ ଗାଇବେ, ନାଚିବେ ଏବଂ ଭୋଜ କରିବେ।୧୬ଶହ ଶତାବ୍ଦୀର ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ୍ ପରିବ୍ରାଜକ ଡୋମିଙ୍ଗୋ ପେସ୍ ହିନ୍ଦୁ ବିଜୟନଗର ସାମ୍ରାଜ୍ୟକୁ ତାଙ୍କର ଗସ୍ତ ବିଷୟରେ ଲେଖିଥିଲେ , ଯେଉଁଠାରେ ଅକ୍ଟୋବରରେ ଗୃହବାସୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଘର ଏବଂ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକୁ ଦୀପ ଦେଇ ଆଲୋକିତ କରି ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରୁଥିଲେ।ରାମାୟଣରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ଅଯୋଧ୍ୟାରେ କେବଳ ୨ ବର୍ଷ ପାଇଁ ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।ଦିଲ୍ଲୀ ସଲତାନତ ଏବଂ ମୋଗଲ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଯୁଗର ଇସଲାମିକ ଐତିହାସିକମାନେ ମଧ୍ୟ ଦୀପାବଳି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବଗୁଡ଼ିକର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। କେତେକ, ବିଶେଷକରି ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟ ଆକବର , ଏହି ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ୱାଗତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏଥିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ,ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ୟମାନେ ଦୀପାବଳି ଏବଂ ହୋଲି ଭଳି ପର୍ବଗୁଡ଼ିକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିଥିଲେ , ଯେପରି ଔରଙ୍ଗଜେବ ୧୯୬୫ ରେ କରିଥିଲେ।ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ ସମୟର ପ୍ରକାଶନଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ଦୀପାବଳିର ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା, ଯେପରିକି ସଂସ୍କୃତ ଏବଂ ଇଣ୍ଡୋ-ୟୁରୋପୀୟ ଭାଷା ଉପରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଭାଷାବିତ୍ ସାର୍ ୱିଲିୟମ୍ ଜୋନ୍ସଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୧୭୯୯ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଉପରେ ଟିପ୍ପଣୀ ।ବଙ୍ଗଳାରେ ରହୁଥିବା ଜୋନ୍ସ, ସେତେବେଳେ ଅଶ୍ୱିନ-କାର୍ଟିକା ର ଶରତ ମାସରେ ଦୀପାବଳିର ପାଞ୍ଚ ଦିନ ମଧ୍ୟରୁ ଚାରିଟିକୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ: ଭୂତଚତୁର୍ଦଶୀ ଯମତେର୍ପଣମ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ), ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂଜା ଦୀପାନ୍ୱିତ (ଦୀପାବଳିର ଦିନ), ଦ୍ୟୁତ ପ୍ରତିପାତ ବେଲିପୂଜା (ଚତୁର୍ଥ ଦିନ), ଏବଂ ଭ୍ରାତ୍ରି ଦ୍ୱିତୀୟା (୫ମ ଦିନ)। ଜୋନ୍ସ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେ, ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂଜା ଦୀପାନ୍ୱିତ ହେଉଛି " ରାତିରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ, ଗଛ ଏବଂ ଘର ଉପରେ ଆଲୋକସଜ୍ଜା ସହିତ ଏକ ମହାନ ଉତ୍ସବ"।ଭାରତ ସାରା ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ପଥର ଏବଂ ତମ୍ବାରେ ସଂସ୍କୃତ ଶିଳାଲେଖ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଛି ଯେଉଁଥିରେ ଦୀପୋତ୍ସବ , ଦୀପାବଳି , ଦିବାଳୀ ଏବଂ ଦିବାଳୀଗେ ଭଳି ଶବ୍ଦ ସହିତ ଦୀପାବଳି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି। ଉଦାହରଣ ମଧ୍ୟରେ ୧୦ମ ଶତାବ୍ଦୀର ରାଷ୍ଟ୍ରକୂଟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ତାମ୍ର ପ୍ଲେଟ୍ ଶିଳାଲେଖ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଯାହା କୃଷ୍ଣ ତୃତୀୟ (୯୩୯-୯୬୭ ସିଇ) ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଦୀପୋତ୍ସବ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ,ଏବଂ ୧୨ଶହ ଶତାବ୍ଦୀର ମିଶ୍ରିତ ସଂସ୍କୃତ-କନ୍ନଡ ସିନ୍ଦା ଶିଳାଲେଖ କର୍ଣ୍ଣାଟକର ଧାରୱାଡର ଈଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରରେ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଛି ଯେଉଁଠାରେ ଶିଳାଲେଖ ଏହି ପର୍ବକୁ "ପବିତ୍ର ଅବସର" ଭାବରେ ସୂଚିତ କରେ।ଅନେକ ଭାରତୀୟ ଶିଳାଲେଖ ଅନୁବାଦ କରିବା ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଜର୍ମାନ ଭାରତବିଜ୍ଞାନୀ ଲୋରେଞ୍ଜ ଫ୍ରାଞ୍ଜ କିଏଲହର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ଅନୁସାରେ , ୧୩ଶହ ଶତାବ୍ଦୀର ଭେନାଡ ହିନ୍ଦୁ ରାଜା ରବିବର୍ମନ ସମଗ୍ରାମଧିରଙ୍କ ରଙ୍ଗନାଥ ମନ୍ଦିର ସଂସ୍କୃତ ଶିଳାଲେଖର ଶ୍ଳୋକ ୬ ଏବଂ ୭ ରେ ଏହି ପର୍ବକୁ ଦୀପୋତ୍ସବମ୍ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । କିଏଲହର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅନୁବାଦିତ ଶିଳାଲେଖର ଏକ ଅଂଶ ପଡ଼େ:

"ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଅନ୍ଧକାରକୁ ଦୂର କରୁଥିବା ଆଲୋକର ଶୁଭ ପର୍ବ, ଯାହାକୁ ପୂର୍ବ କାଳରେ ରାଜା ଇଲା, କର୍ତ୍ତବୀର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ସାଗର ପାଳନ କରୁଥିଲେ, (...) କାରଣ ଶକ୍ର (ଇନ୍ଦ୍ର) ଦେବତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ, ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ରାଜା ଯିଏ ତିନି ବେଦ ଦ୍ୱାରା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଜାଣନ୍ତି, ପରେ ଏଠାରେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପାଇଁ ରଙ୍ଗରେ ପାଳନ କରାଯାଏ, ଲକ୍ଷ୍ମୀ ତାଙ୍କ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କୋଳରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବା ସହିତ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ।"

ଜୈନ ଶିଳାଲେଖ, ଯେପରିକି ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀର ସୌନ୍ଦତ୍ତି ଶିଳାଲେଖ, ଦୀପୋତ୍ସବ ବିଷୟରେ କହିଥାଏ ।ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ଲିଖିତ ୧୩ଶହ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସଂସ୍କୃତ ପଥର ଶିଳାଲେଖ, ରାଜସ୍ଥାନର ଜାଲୋରରେ ଏକ ମସଜିଦ ସ୍ତମ୍ଭର ଉତ୍ତର ଭାଗରେ ମିଳିଛି ଯାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଏକ ଭଙ୍ଗା ଜୈନ ମନ୍ଦିରରୁ ସାମଗ୍ରୀ ବ୍ୟବହାର କରି ନିର୍ମିତ। ଶିଳାଲେଖରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଚାର୍ଯ୍ୟ ଦୀପାବଳିରେ ଏକ ସୁନା କପୋଲା ସହିତ ଏକ ନାଟକ ପ୍ରଦର୍ଶନ ହଲ୍ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ।ଭାରତ ଭିତରେ ଦୀପାବଳିର ଧାର୍ମିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାବରେ ଭିନ୍ନ। ଏକ ପରମ୍ପରା ଏହି ପର୍ବକୁ ହିନ୍ଦୁ ମହାକାବ୍ୟ ରାମାୟଣର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ସହିତ ସଂଯୋଗ କରେ , ଯେଉଁଠାରେ ଦୀପାବଳି ହେଉଛି ସେହି ଦିନ ଯେତେବେଳେ ରାମ, ସୀତା, ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଏବଂ ହନୁମାନ ରାମଙ୍କ ଭଲ ସେନା, ରାକ୍ଷସ ରାଜା ରାବଣଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ସେନାକୁ ପରାସ୍ତ କରିବା ପରେ ୧୪ ବର୍ଷ ବନବାସ ପରେ ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ।ସମଗ୍ର ମହାକାବ୍ୟରେ, ରାମଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସର୍ବଦା ଧର୍ମ ( କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ) ସହିତ ସଙ୍ଗତ ଥିଲା ଏବଂ ଦୀପାବଳି ଉତ୍ସବ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କୁ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ସେମାନଙ୍କର ଧର୍ମ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଏକ ସ୍ମରଣକାରୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ଅନ୍ୟ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ, ଦ୍ୱାପର ଯୁଗରେ, ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଅବତାର କୃଷ୍ଣ , ବର୍ତ୍ତମାନର ଆସାମ ନିକଟସ୍ଥ ପ୍ରାଗ୍ଜ୍ୟୋତିଷପୁରର ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ନରକାସୁରକୁ ବଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ନରକାସୁର ଦ୍ୱାରା ବନ୍ଦୀ ହୋଇଥିବା ୧୬୦୦୦ ଝିଅଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। କୃଷ୍ଣଙ୍କ ନରକାସୁର ଉପରେ ବିଜୟ ପରେ ଦୀପାବଳିକୁ ମନ୍ଦ ଉପରେ ଭଲର ବିଜୟର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ଦୀପାବଳିର ପୂର୍ବ ଦିନକୁ ନରକ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଭାବରେ ମନେ ରଖାଯାଏ, ଯେଉଁ ଦିନ କୃଷ୍ଣ ନରକାସୁରକୁ ବଧ କରିଥିଲେ।ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ଏହି ପର୍ବକୁ ଧନ ଏବଂ ସମୃଦ୍ଧିର ଦେବୀ ଏବଂ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସହିତ ଜଡିତ କରନ୍ତି। ପିଞ୍ଚମ୍ୟାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ, କିଛି ଲୋକପ୍ରିୟ ସମସାମୟିକ ସୂତ୍ରରେ ୫ ଦିନିଆ ଦୀପାବଳି ଉତ୍ସବର ଆରମ୍ଭ ବିଷୟରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ, ଦେବତା (ଦେବତା) ଏବଂ ଅସୁର (ଦାନବ) ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କ୍ଷୀରର ମହାଜାଗତିକ ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ - ଏକ ବୈଦିକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଯାହା ପଦ୍ମ ପୁରାଣ ଭଳି ଅନେକ ପୁରାଣରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ , ଯେତେବେଳେ ଦୀପାବଳିର ରାତି ହେଉଛି ସେତେବେଳେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ବାଛି ବିବାହ କରିଥିଲେ। ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ପ୍ରତିନିଧି ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସହିତ , ଶୈବ ଧର୍ମ ପରମ୍ପରାର ପାର୍ବତୀ ଏବଂ ଶିବଙ୍କ ହାତୀ ମୁଣ୍ଡିଆ ପୁତ୍ର ଗଣେଶଙ୍କୁ ନୀତିଗତ ଆରମ୍ଭ ଏବଂ ବାଧା ଦୂରକାରୀ ଭାବରେ ମନେ କରାଯାଏ। ପୂର୍ବ ଭାରତର ହିନ୍ଦୁମାନେ ଏହି ପର୍ବକୁ ଦେବୀ କାଳୀଙ୍କ ସହିତ ଜଡିତ କରନ୍ତି, ଯିଏ ମନ୍ଦ ଉପରେ ଭଲର ବିଜୟର ପ୍ରତୀକ। ଉତ୍ତର ଭାରତର ବ୍ରଜ ଅଞ୍ଚଳ, ଆସାମର କିଛି ଅଂଶ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ତାମିଲ ଏବଂ ତେଲୁଗୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ହିନ୍ଦୁମାନେ ଦୀପାବଳିକୁ ସେହି ଦିନ ଭାବରେ ଦେଖନ୍ତି ଯେତେବେଳେ ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣ ଦୁଷ୍ଟ ରାକ୍ଷସ ରାଜା ନରକାସୁରକୁ ପରାସ୍ତ କରି ବିନାଶ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଅଜ୍ଞତା ଏବଂ ମନ୍ଦ ଉପରେ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଭଲର ଆଉ ଏକ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ବିଜୟ।ବାଣିଜ୍ୟ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟୀ ପରିବାର ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନେ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି , ଯିଏ ସଙ୍ଗୀତ, ସାହିତ୍ୟ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାର ମୂର୍ତ୍ତି ଏବଂ କୁବେରଙ୍କୁ , ଯିଏ ପୁସ୍ତକ ରକ୍ଷଣ, କୋଷାଗାର ଏବଂ ଧନ ପରିଚାଳନାର ପ୍ରତୀକ।ପଶ୍ଚିମ ରାଜ୍ୟ ଯେପରିକି ଗୁଜରାଟ ଏବଂ ଭାରତର କିଛି ଉତ୍ତର ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ, ଦୀପାବଳି ପର୍ବ ଏକ ନୂତନ ବର୍ଷର ଆରମ୍ଭକୁ ସୂଚିତ କରେ। ଦୀପାବଳିରେ ବଣ୍ଟାଯାଉଥିବା ପୌରାଣିକ କାହାଣୀଗୁଡ଼ିକ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ, ତଥାପି ସମସ୍ତେ ଧାର୍ମିକତା, ଆତ୍ମ-ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଜ୍ଞାନର ଗୁରୁତ୍ୱ ଉପରେ ଏକ ସାଧାରଣ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାନ୍ତି,ଯାହା ଜଣେ ଭାରତବିଜ୍ଞାନୀ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ଅଧ୍ୟୟନର ବିଦ୍ୱାନ ଲିଣ୍ଡସେ ହାର୍ଲାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ, "ଅଜ୍ଞତାର ଅନ୍ଧକାର" ଦୂର କରିବାର ପଥ।ଏହି ପୌରାଣିକ କାହାଣୀଗୁଡ଼ିକର କହିବା ହିନ୍ଦୁ ବିଶ୍ୱାସକୁ ମନେ ପକାଇଥାଏ ଯେ ଶେଷରେ ଭଲ ମନ୍ଦ ଉପରେ ବିଜୟ ଲାଭ କରେ।

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମ:
ମୂଳତଃ ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ, ଦୀପାବଳି ଧାର୍ମିକ ସୀମାକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିଆସିଛି। ଦୀପାବଳି ହିନ୍ଦୁ, ଜୈନ, ଶିଖ ଏବଂ ନେୱାର ବୌଦ୍ଧଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପାଳନ କରାଯାଏ, ଯଦିଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଶ୍ୱାସ ପାଇଁ ଏହା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ଘଟଣା ଏବଂ କାହାଣୀକୁ ଚିହ୍ନିତ କରେ, କିନ୍ତୁ ତଥାପି ଏହି ପର୍ବ ଅନ୍ଧାର ଉପରେ ଆଲୋକ, ଅଜ୍ଞତା ଉପରେ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ମନ୍ଦ ଉପରେ ଭଲର ସମାନ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ବିଜୟକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ।

ଜୈନ ଧର୍ମ:
ଜୈନ ଧର୍ମରେ, ଦୀପାବଳି "ମହାବୀର ନିର୍ବାଣ ଦିବସ" ପାଳନ କରି ପାଳନ କରାଯାଏ, ଯାହା ବର୍ତ୍ତମାନର ସମୟ ଚକ୍ରର ୨୪ତମ ତୀର୍ଥଙ୍କର ମହାବୀରଙ୍କ ଶାରୀରିକ ମୃତ୍ୟୁ ଏବଂ ଅନ୍ତିମ ନିର୍ବାଣ । ନିର୍ବାଣକୁ ଆତ୍ମାର ଅବସ୍ଥା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଯେତେବେଳେ ସେ ଜନ୍ମ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁର ଚକ୍ରରୁ ରକ୍ଷା ପାଏ, ଯେତେବେଳେ ସେ ଅସୀମ ଆନନ୍ଦ ଏବଂ ଅନନ୍ତ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତ ସ୍ୱଭାବ ଅନୁଭବ କରେ।ଭାରତର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ପାଳିତ ଜୈନ ଦୀପାବଳି ହିନ୍ଦୁ ଦୀପାବଳି ସହିତ ସମାନ ପ୍ରଥା ଅଛି, ଯେପରିକି ଦୀପ ଜଳାଇବା। ତଥାପି, ଜୈନ ଦୀପାବଳିର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ମହାବୀରଙ୍କ ପ୍ରତି ସମର୍ପଣ ଅଟେ।ଜୈନ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ, ଦୀପ ଜାଳିବାର ଏହି ପ୍ରଥା ପ୍ରଥମେ ୫୨୭ ବି.ସି ରେ ମହାବୀରଙ୍କ ନିର୍ବାଣ ଦିନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ମହାବୀରଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଏକାଠି ହୋଇଥିବା ୧୮ ଜଣ ରାଜା ଏକ ଘୋଷଣା ଜାରି କରିଥିଲେ ଯେ "ମହାନ ଜ୍ୟୋତି, ମହାବୀର"ଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ଦୀପ ଜଳାଇବାକୁ ପଡିବ।ଦୀପାବଳିର ଉତ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ଜୈନମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହାର ମହତ୍ତ୍ୱ ବିଷୟରେ ଏହି ପାରମ୍ପରିକ ବିଶ୍ୱାସ, ଚିତ୍ରକଳା ପରି ସେମାନଙ୍କର ଐତିହାସିକ କଳାକୃତିରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ।

ଶିଖ ଧର୍ମ:
ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟ ଜାହାଙ୍ଗୀରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗ୍ବାଲିୟର ଦୁର୍ଗ କାରାଗାରରୁ ଗୁରୁ ହରଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ମୁକ୍ତି ଏବଂ ଅମୃତସରର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦିରରେ ପହଞ୍ଚିବା ଦିନର ସ୍ମୃତିରେ ଶିଖମାନେ ବନ୍ଦୀ ଛୋର ଦିବସ ପାଳନ କରନ୍ତି ।ଶିଖ ଧର୍ମ ଏବଂ ଶିଖ ଇତିହାସର ବିଦ୍ୱାନ ଜେ.ଏସ୍. ଗ୍ରେୱାଲଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଶିଖ ପରମ୍ପରାରେ ଦୀପାବଳି ଷଷ୍ଠ ଗୁରୁ ହରଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ କିମ୍ବଦନ୍ତୀଠାରୁ ପୁରୁଣା।ଶିଖମାନଙ୍କର ତୃତୀୟ ଗୁରୁ, ଗୁରୁ ଅମର ଦାସ ଗୋଇନ୍ଦୱାଲରେ ଚଉରାଶି ପାହାଚ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ କୂପ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସାମୁଦାୟିକ ବନ୍ଧନର ଏକ ରୂପ ଭାବରେ ବୈଶାଖୀ ଏବଂ ଦୀପାବଳିରେ ଏହାର ପବିତ୍ର ଜଳରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ଶିଖମାନଙ୍କୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ। ସମୟ ସହିତ, ଏହି ବସନ୍ତ ଏବଂ ଶରତ ପର୍ବଗୁଡ଼ିକ ଶିଖ ପର୍ବଗୁଡ଼ିକର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଗଲା ଏବଂ ଅମୃତସର ଭଳି ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ବାର୍ଷିକ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହୋଇଗଲା।କଲେଜ୍ଜଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଦୀପାବଳି ପର୍ବ ଶିଖ ଇତିହାସର ତିନୋଟି ଘଟଣାକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରେ: ୧୫୭୭ ମସିହାରେ ଅମୃତସର ସହର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ମୋଗଲ କାରାଗାରରୁ ଗୁରୁ ହରଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ମୁକ୍ତି, ଏବଂ ୧୭୩୮ ମସିହାରେ ଭାଇ ମଣି ସିଂହଙ୍କ ସହିଦ ହେବା ଦିନ ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ଏବଂ ତା’ପରେ ଇସଲାମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ମନା କରିବା ପାଇଁ ଜରିମାନା ଦେଇ ନ ପାରିବା ଫଳରେ।

ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ:
ଦୀପାବଳି ଅଧିକାଂଶ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପର୍ବ ନୁହେଁ, କେବଳ ନେପାଳର ନେୱାର ଲୋକମାନେ ଯେଉଁମାନେ ବଜ୍ରୟାନ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରନ୍ତି ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରନ୍ତି।ନେପାଳୀ ଉପତ୍ୟକାରେ ନେୱାର ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେ ମଧ୍ୟ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ଧରି ଦୀପାବଳି ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରନ୍ତି, ପ୍ରାୟତଃ ସମାନ ଭାବରେ, ଏବଂ ସମାନ ଦିନରେ, ନେପାଳୀ ହିନ୍ଦୁ ଦୀପାବଳି-ତିହାର ପର୍ବ ପରି।କିଛି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକଙ୍କ ମତରେ, ନେପାଳରେ ନେୱାର ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଦୀପାବଳି ସମୟରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଏବଂ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପୂଜା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ପାରମ୍ପରିକ ଉତ୍ସବ ସମନ୍ୱୟ ନୁହେଁ ବରଂ ମହାଯାନ ବୌଦ୍ଧ ପରମ୍ପରା ମଧ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କର ସାଂସାରିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଯେକୌଣସି ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିବାର ସ୍ୱାଧୀନତାର ପ୍ରତିଫଳନ ।
ଦୀପାବଳି ପୂର୍ବରୁ,ପାଳନକାରୀମାନେ ଦୀପ (ତେଲ ଦୀପ) ଏବଂ ରଙ୍ଗୋଲି (ରଙ୍ଗୀନ୍ କଳା ବୃତ୍ତ ନମୁନା) ସହିତ ସେମାନଙ୍କ ଘର ଏବଂ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସଫା, ପୁନଃନିର୍ମାଣ ଏବଂ ସଜାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି।ଦୀପାବଳି ସମୟରେ, ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ସର୍ବୋତ୍ତମ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧନ୍ତି, ସାକି (ମାଟି ଦୀପ), ଦୀପ ଏବଂ ରଙ୍ଗୋଲି ସହିତ ସେମାନଙ୍କ ଘରର ଭିତର ଏବଂ ବାହାରକୁ ଆଲୋକିତ କରନ୍ତି , ସମୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଧନର ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପୂଜା ଉତ୍ସବ କରନ୍ତି , ଆତସବାଜି ଜାଳିଥାନ୍ତି, ଏବଂ ପରିବାର ଭୋଜିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ଯେଉଁଠାରେ ମିଠାଇ ( ମିଠା ) ଏବଂ ଉପହାର ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଏ।ଦୀପାବଳିର ଉତ୍କୃଷ୍ଟତା ଆଶ୍ୱିନ କିମ୍ବା କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ସବୁଠାରୁ ଅନ୍ଧାର ରାତି ସହିତ ତୃତୀୟ ଦିନରେ ପାଳନ କରାଯାଏ।ସାଧାରଣ ପାଳନ ପ୍ରଥାଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋକର ପର୍ବ ଭାବରେ ଜଣାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ରାଜ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଏଥିରେ ସାମାନ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଅଛି। ଦୀପାବଳି ସାଧାରଣତଃ ବିଜୟାଦଶମୀ ପର୍ବର କୋଡ଼ିଏ ଦିନ ପରେ, ଧନତେରସ କିମ୍ବା ଆଞ୍ଚଳିକ ସମକକ୍ଷ ସହିତ ପାଳନ କରାଯାଏ, ଏହି ପର୍ବର ପ୍ରଥମ ଦିନକୁ ପାଳନ କରାଯାଏ ଯେତେବେଳେ ପାଳନକାରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଘର ସଫା କରି ଏବଂ ରଙ୍ଗୋଲି ଭଳି ମହଲାରେ ସାଜସଜ୍ଜା କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅନ୍ତି ।ଭାରତର କିଛି ଅଞ୍ଚଳ ଧନତେରସର ପୂର୍ବ ଦିନ ଗୋବତ୍ସ ଦ୍ୱାଦଶୀ ସହିତ ଦୀପାବଳି ଉତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ ହେଉଛି ନରକ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ । ତୃତୀୟ ଦିନ ହେଉଛି ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ଦିନ ଏବଂ ପାରମ୍ପରିକ ମାସର ସବୁଠାରୁ ଅନ୍ଧାର ରାତି । ଭାରତର କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ , ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ପରଦିନ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୂଜା ଏବଂ ବାଲିପ୍ରତିପଦ (ପଡ଼ୱା) ସହିତ ପାଳନ କରାଯାଏ । କିଛି ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଶେଷ ଦିନକୁ ଭାଇ ଦୂତ କିମ୍ବା ଆଞ୍ଚଳିକ ସମକକ୍ଷ ଭାବରେ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଯାହା ଭଉଣୀ ଏବଂ ଭାଇଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବନ୍ଧନ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ,ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ଶିଖ କାରିଗର ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଏହି ଦିନକୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ଭାବରେ ପାଳନ କରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ କରି ଏବଂ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ଏହାକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି । ଦୀପାବଳି ପାଇଁ ରୀତିନୀତି ଏବଂ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଦିନ କିମ୍ବା ସପ୍ତାହ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ, ସାଧାରଣତଃ ଦୀପାବଳିର ପ୍ରାୟ ୨୦ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଦଶହରାର ପର୍ବ ପରେ।ଏହି ପର୍ବ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ଦୀପାବଳି ରାତିର ଦୁଇ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଏବଂ ତା'ପରେ ଦୁଇ ଦିନ ପରେ ଶେଷ ହୁଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନର ଅନେକ ରୀତିନୀତି ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ୱ ଅଛି। ଦୀପାବଳି ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଛି। ନ୍ୟୁୟର୍କ ସହରରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନକାରୀମାନେ ସ୍କୁଲରେ ଛୁଟି କରିବା ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଛୁଟି ଉପରେ ବିତର୍କ ପଛକୁ ଠେଲି ଦିଏ। ଭବିଷ୍ୟତରେ ଦୀପାବଳି ଏକ ଛୁଟି ହେବ।

ଧନ୍ତରାସ ଏବଂ ୟାମା ଦୀପମ(ପ୍ରଥମ ଦିନ) :
ଧନତେରସ , ଯାହାକୁ ଧନତ୍ରୟୋଦଶୀ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ , ଧନ ଅର୍ଥ ଧନ ଏବଂ ତେରସ ଅର୍ଥ ତ୍ରୟୋଦଶୀରୁ ଆସିଛି , ଏହା ଆଶ୍ୱିନ କିମ୍ବା କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଅନ୍ଧାର ପକ୍ଷର ତ୍ରୟୋଦଶ ଦିନ ଏବଂ ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥାନରେ ଦୀପାବଳିର ଆରମ୍ଭକୁ ଚିହ୍ନିତ କରେ। ଏହି ଦିନରେ, ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ସେମାନଙ୍କ ଘର ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟିକ ପରିସର ସଫା କରନ୍ତି। ସେମାନେ ଦୀପ ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି , ଛୋଟ ମାଟି ତେଲ ଭର୍ତ୍ତି ଦୀପ ଯାହାକୁ ସେମାନେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ପାଇଁ ଜଳାଇଥାନ୍ତି, ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଏବଂ ଗଣେଶଙ୍କ ପ୍ରତିମା ନିକଟରେ।ମହିଳା ଏବଂ ପିଲାମାନେ ଘର ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଭିତରେ ଦ୍ୱାରଗୁଡ଼ିକୁ ରଙ୍ଗୋଲି , ଚାଉଳ ଅଟା, ଫୁଲ ପାଖୁଡା, ରଙ୍ଗୀନ ଚାଉଳ କିମ୍ବା ରଙ୍ଗୀନ ବାଲିରେ ତିଆରି ରଙ୍ଗୀନ ଡିଜାଇନ୍ ସହିତ ସଜାନ୍ତି,ଯେତେବେଳେ ପୁଅ ଏବଂ ପୁରୁଷମାନେ ପରିବାର ଘର, ବଜାର ଏବଂ ମନ୍ଦିରର ଛାତ ଏବଂ କାନ୍ଥକୁ ସଜାନ୍ତି ଏବଂ ଆଲୋକ ଏବଂ ଲଣ୍ଠନ ସଜାନ୍ତି। ଏହି ଦିନ ନୂତନ ବାସନକୁସନ, ଘର ଉପକରଣ, ସୁନା ଅଳଙ୍କାର, ଫୋଟକା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜିନିଷ କିଣିବା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କିଣାକାଟା ଦିନ ମଧ୍ୟ ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ। ଧନତେରସର ସନ୍ଧ୍ୟାରେ, ପରିବାରଗୁଡ଼ିକ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଏବଂ ଗଣେଶଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା ( ପୂଜା ) କରନ୍ତି, ଏବଂ ଫୁଲା ଚାଉଳ, ମିଠା ଖେଳଣା, ଭାତ ପିଠା ଏବଂ ବାତାଶା (ଫୁଲା ଚିନି ପିଠା) ଅର୍ପଣ କରନ୍ତି। ଟ୍ରେସି ପିଞ୍ଚମ୍ୟାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଧନତେରସ ହେଉଛି ବାର୍ଷିକ ନବୀକରଣ, ପରିଷ୍କାର ଏବଂ ଆଗାମୀ ବର୍ଷ ପାଇଁ ଏକ ଶୁଭ ଆରମ୍ଭର ପ୍ରତୀକ।ଏହି ଦିନ ପାଇଁ ଧନ ଶବ୍ଦଟି ଆୟୁର୍ବେଦିକ ପ୍ରତିମା ଧନ୍ୱନ୍ତରୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଇଙ୍ଗିତ କରେ , ଯିଏ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଆରୋଗ୍ୟ ଦେବତା, ଯିଏ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପରି "ମହାସାଗର ମନ୍ଥନ"ରୁ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଥିଲେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ।କିଛି ସମ୍ପ୍ରଦାୟ, ବିଶେଷକରି ଯେଉଁମାନେ ଆୟୁର୍ବେଦିକ ଏବଂ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବୃତ୍ତିରେ ସକ୍ରିୟ, ଧନତେରସରେ ଧନ୍ୱନ୍ତରୀଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି କିମ୍ବା ହବନ ରୀତି କରନ୍ତି।ଏହା ଯମ ଦୀପମ (ଯମ ଦୀପଦାନ କିମ୍ବା ଜାମ କେ ଦିଆ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) ରେ, ହିନ୍ଦୁମାନେ ଗହମ ଅଟାରେ ତିଆରି ଏବଂ ତିଳ ତେଲରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଦୀପ ଜାଳିଥାନ୍ତି, ଯାହା ସେମାନଙ୍କ ଘରର ପଛପଟେ ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ ମୁହଁ କରି ରହିଥାଏ। ଏହା ମୃତ୍ୟୁର ଦେବତା ଯମଙ୍କୁ ଖୁସି କରିବା ଏବଂ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। କିଛି ହିନ୍ଦୁ ଦୀପାମର ମୁଖ୍ୟ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ରାତିରେ ଯମ ଦୀପମ ପାଳନ କରନ୍ତି।
(ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ)ନରକ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ :
ଏହାକୁ ଛୋଟି ଦୀପାବଳି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ, ଏହା ଆଶ୍ୱିନ କିମ୍ବା କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଅନ୍ଧାର ପକ୍ଷର ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ସହିତ ମେଳ ଖାଉଥିବା ଉତ୍ସବର ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ। "ଛୋଟି" ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଅଳ୍ପ। ଏହି ଦିନ ଏବଂ ଏହାର ରୀତିନୀତିକୁ "ନରକ" ବା ନର୍କରେ ଯେକୌଣସି ଆତ୍ମାକୁ ଦୁଃଖରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାର ଉପାୟ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଏ, ଏବଂ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମଙ୍ଗଳର ସ୍ମରଣ କରାଏ। କିଛି ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ପାଇଁ, ଏହା ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ମଣ୍ଷ, କିମ୍ବା କଳୁଷିତ ଆତ୍ମାର ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାର ଏବଂ ଚକ୍ରାକାର ପରଲୋକରେ ସେମାନଙ୍କ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ପଥ ଆଲୋକିତ କରିବାର ଦିନ।ଏହି ଉତ୍ସବର ଏକ ପୌରାଣିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ହେଉଛି କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅସୁର (ଦାନବ) ନରକସୁରର ବିନାଶ , ଏକ ବିଜୟ ଯାହା ନରକସୁର ଦ୍ୱାରା ଅପହୃତ ୧୬,୦୦୦ ବନ୍ଦୀ ରାଜକୁମାରୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଥାଏ।କିଛି ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟ ଘରେ ଏହାକୁ ରୂପ ଚୌଦାସ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ମହିଳାମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ପୂର୍ବରୁ ସ୍ନାନ କରନ୍ତି, ସ୍ନାନାଗାରରେ ଦୀପ ଜାଳିବା ସମୟରେ , ସେମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ଏହା ସେମାନଙ୍କର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ - ଏହା ଏକ ମଜାଦାର ରୀତି ଯାହାକୁ ଯୁବତୀମାନେ ଉତ୍ସବର ଏକ ଅଂଶ ଭାବରେ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି। ମହିଳାମାନେ ଉବଟାନ ବା ଲେପ ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି ଯାହା ନିଜକୁ ସଫା କରିବା ଏବଂ ସୁନ୍ଦର କରିବା ପାଇଁ ଔଷଧି ସହିତ ମିଶ୍ରିତ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବେସନ ମଇଦାରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ।
ନାରକ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଉତ୍ସବକାଳୀନ ଖାଦ୍ୟ, ବିଶେଷକରି ମିଠା କିଣିବା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଦିନ। ମଇଦା, ସୁଜି, ଚାଉଳ, ଚଣା ମଇଦା, ଶୁଖିଲା ଫଳ ଖଣ୍ଡ ପାଉଡର କିମ୍ବା ପେଷ୍ଟ, କ୍ଷୀର କଠିନ ( ମାୱା କିମ୍ବା ଖୋୟା ) ଏବଂ ସ୍ପଷ୍ଟ ବଟର ( ଘିଅ ) ବ୍ୟବହାର କରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମିଠା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। ଗୋଲ୍ଡଷ୍ଟାଇନଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଏଗୁଡ଼ିକୁ ତା'ପରେ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ଆକାର ଦିଆଯାଇଥାଏ, ଯେପରିକି ଲଡ୍ଡୁ , ବର୍ଫି , ହାଲୱା , କଚୋରି , ଶ୍ରୀଖଣ୍ଡ ଏବଂ ସନ୍ଦେଶ , କରଣଜୀ, ଶଙ୍କରପାଲି , ମାଲାଡୁ, ସୁସିଆମ, ପୋଟୁକାଦଲାଇ ଭଳି ଗୁଡ଼ାଯାଇଥିବା ଏବଂ ଷ୍ଟଫ୍ଡ୍ ସୁସ୍ୱାଦୁ ଖାଦ୍ୟ । କେତେକ ସମୟରେ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଖାଇବାକୁ ଯୋଗ୍ୟ ରୂପା ଫଏଲ୍ ( ଭାର୍କ ) ସହିତ ଗୁଡ଼ାଯାଇଥାଏ । ମିଠା ତିଆରିକାରୀ ଏବଂ ଦୋକାନଗୁଡ଼ିକ ଦୀପାବଳି-ଥିମ୍ ସାଜସଜ୍ଜା ପ୍ରଦର୍ଶନୀ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି, ଏଗୁଡ଼ିକୁ ବହୁ ପରିମାଣରେ ବିକ୍ରୟ କରନ୍ତି, ଯାହା ଅତିଥିମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଉପହାର ଭାବରେ ଘରୋଇ ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ମହଜୁଦ କରାଯାଏ।ପରିବାରମାନେ ଦୀପାବଳିର ମୁଖ୍ୟ ଦିନ ଭାବରେ ବିବେଚିତ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜନ ପାଇଁ ଘରୋଇ ସୁସ୍ୱାଦୁ ଖାଦ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି।ଛୋଟି ଦୀପାବଳି ବନ୍ଧୁ, ବ୍ୟବସାୟିକ ସହଯୋଗୀ ଏବଂ ସମ୍ପର୍କୀୟଙ୍କୁ ଭେଟିବା ଏବଂ ଉପହାର ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିବାର ମଧ୍ୟ ଏକ ଦିନ। ଦୀପାବଳିର ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନରେ, ଭାରତର କିଛି ସ୍ଥାନରେ ବିଶେଷକରି ଗୁଜରାଟରେ ହନୁମାନ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଏହା କାଳୀ ଚୌଦ ଦିନ ସହିତ ମେଳ ଖାଏ। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ କାଳୀ ଚୌଦ ରାତିରେ ଆତ୍ମାମାନେ ବିଚରଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ଶକ୍ତି, ଶକ୍ତି ଏବଂ ସୁରକ୍ଷାର ଦେବତା ହନୁମାନଙ୍କୁ ଆତ୍ମାମାନଙ୍କଠାରୁ ସୁରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ପୂଜା କରାଯାଏ। ରାକ୍ଷସ-ରାଜା ରାବଣଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ଏବଂ ଚଉଦ ବର୍ଷର ବନବାସ ସମାପ୍ତ କରିବା ପରେ ରାମଙ୍କ ଅଯୋଧ୍ୟା ଫେରିବା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରାଯାଏ। ହନୁମାନଙ୍କ ଭକ୍ତି ଏବଂ ସମର୍ପଣ ରାମଙ୍କୁ ଏତେ ଖୁସି କରିଥିଲା ଯେ ସେ ହନୁମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ପୂଜା କରିବାକୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇଥିଲେ । ଏହିପରି, ଲୋକମାନେ ଦୀପାବଳିର ମୁଖ୍ୟ ଦିନର ପୂର୍ବ ଦିନ ହନୁମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କରନ୍ତି ।
ଏହି ଦିନଟିକୁ ସାଧାରଣତଃ ତାମିଲନାଡୁ , ଗୋଆ ଏବଂ କର୍ଣ୍ଣାଟକରେ ଦୀପାବଳି ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ, ମରାଠୀ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୁମାନେ ଏହି ଦିନ ପରିବାରର ବୟସ୍କମାନଙ୍କଠାରୁ ତେଲ ମାଲିସ ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ତା'ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ପୂର୍ବରୁ ଏକ ରୀତିଗତ ସ୍ନାନ କରନ୍ତି। ଅନେକ ଲୋକ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରିୟ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ପରିଦର୍ଶନ କରନ୍ତି। କିଛି ହିନ୍ଦୁ ଦୀପାବଳିର ପ୍ରଥମ ଦିନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନରେ ଯମ ଦୀପମ୍ (ଯମ ଦୀପଦାନ କିମ୍ବା ଜାମ କେ ଦିଆ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) ପାଳନ କରନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ଘରର ପଛପଟେ ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ ମୁହଁ କରି ତିଳ ତେଲରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଦୀପ ଜଳାଯାଏ। ଏହା ମୃତ୍ୟୁର ଦେବତା ଯମଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରେ ଏବଂ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁରୁ ରକ୍ଷା କରେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ।

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜନ, କାଳୀ ପୂଜା (ତୃତୀୟ ଦିନ):
ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା ଏବଂ କାଳୀ ପୂଜା ତୃତୀୟ ଦିନ ହେଉଛି ପର୍ବର ଉଚ୍ଚତା ଏବଂ ଏହା ଆଶ୍ୱିନ କିମ୍ବା କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଅନ୍ଧାର ପକ୍ଷର ଶେଷ ଦିନ ସହିତ ମେଳ ଖାଏ। ଏହି ଦିନ ହିନ୍ଦୁ, ଜୈନ ଏବଂ ଶିଖ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଘର ଆଲୋକରେ ଝଲସି ଉଠେ, ଯାହା ଫଳରେ ଏହାକୁ "ଆଲୋକର ପର୍ବ" କୁହାଯାଏ। ଦୀପାବଳି ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ दीप (ଦୀପ, "ଆଲୋକ") ଏବଂ आवलि (ଆବତୀ, "କ୍ରମ, ରେଖା, ଧାଡି") ରୁ ଆସିଛି, ଯେଉଁଠାରେ ଦୀପର ଅର୍ଥ ଏକ ଭାରତୀୟ ଲଣ୍ଠନ କିମ୍ବା ଦୀପ।ପରିବାରର ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ସଦସ୍ୟମାନେ ଏହି ଦିନ ସେମାନଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ, ଯେପରିକି ଜେଜେବାପା ଏବଂ ସମାଜର ଅନ୍ୟ ବରିଷ୍ଠ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଦେଖା କରନ୍ତି। ଛୋଟ ବ୍ୟବସାୟ ମାଲିକମାନେ ଧନତେରସ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜନ ମଧ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଉପହାର କିମ୍ବା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବୋନସ୍ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି। ଏହି ଦିନ ଦୋକାନଗୁଡ଼ିକ ଶୀଘ୍ର ଖୋଲି ନଥାଏ କିମ୍ବା ବନ୍ଦ ହୁଏ ନାହିଁ ଯାହା କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ପରିବାର ସମୟ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଏ। ଦୋକାନୀ ଏବଂ ଛୋଟ ବ୍ୟବସାୟିକ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପରିସରରେ ପୂଜା ପୂଜା କରନ୍ତି। ଅନ୍ୟ କିଛି ପର୍ବ ପରି, ହିନ୍ଦୁମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜନ ସମେତ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ବ୍ୟାପି ଦୀପାବଳିରେ ଉପବାସ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟସ୍ଥଳ, ସମ୍ପ୍ରଦାୟ କେନ୍ଦ୍ର, ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଘରେ ଭୋଜି କରନ୍ତି ଏବଂ ଋତୁର ଦାନ ବାଣ୍ଟି ନିଅନ୍ତି।
ସନ୍ଧ୍ୟା ହେବା ସହିତ, ଉତ୍ସବ ପାଳନକାରୀମାନେ ନୂତନ ପୋଷାକ କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କର ସର୍ବୋତ୍ତମ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିବେ, ବିଶେଷକରି କିଶୋରୀ ଝିଅ ଏବଂ ମହିଳାମାନେ ଶାଢ଼ୀ ଏବଂ ଅଳଙ୍କାର ପିନ୍ଧିବେ।ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ, ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜନ ପାଇଁ ଏକାଠି ହୁଅନ୍ତି, ଯଦିଓ ଗଣେଶ, ସରସ୍ୱତୀ, ରାମ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ସୀତା, ହନୁମାନ କିମ୍ବା କୁବେର ଭଳି ଅନ୍ୟ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାର୍ଥନା କରାଯିବ। ପୂଜା ଉତ୍ସବରୁ ଦୀପଗୁଡ଼ିକ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଘରର ପାରାପେଟ୍ ସହିତ ଧାଡିରେ ରଖାଯାଇଥିବା ଅଧିକ ମାଟି ଦୀପ ଜଳାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ଯେତେବେଳେ କିଛି ଦୀପ ନଦୀ ଏବଂ ଝରଣାରେ ବୁଡ଼ାଯାଏ।ପୂଜା ପରେ , ଲୋକମାନେ ବାହାରକୁ ଯାଇ ଏକାଠି ପଟାଖେ (ଆତସବାଜି) ଜାଳି ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରନ୍ତି , ଏବଂ ତା'ପରେ ଏକ ପରିବାର ଭୋଜ ଏବଂ ମିଠାଇ (ମିଠା, ମିଠାଇ) ବାଣ୍ଟି ନିଅନ୍ତି।ବଙ୍ଗାଳୀ ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପୂଜା ଏବଂ ରୀତିନୀତି ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧର ଦେବୀ କାଳୀଙ୍କ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରିତ। ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ, ବିଶେଷ କରି ବଙ୍ଗାଳୀଙ୍କ ବିଦ୍ୱାନ ରାଚେଲ ଫେଲ୍ ମ୍ୟାକଡର୍ମଟ୍ଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ନବରାତ୍ରି (ଭାରତର ଅନ୍ୟତ୍ର ଦଶହରା) ସମୟରେ ବଙ୍ଗଳାରେ ଦୁର୍ଗା ପୂଜା ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ, ଯଦିଓ ପୂର୍ବ ଏବଂ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଦୁଇଟି ସମାନାର୍ଥକ, କିନ୍ତୁ ଦୀପାବଳିରେ କାଳୀଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ପୂଜା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଇଛି। ମ୍ୟାକଡର୍ମଟ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଏହି ଦୁଇଟି ପର୍ବ ସମ୍ଭବତଃ ସେମାନଙ୍କର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଇତିହାସ ସହିତ ସମନ୍ୱୟରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା। ପାଠ୍ୟ ପ୍ରମାଣରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ବଙ୍ଗାଳୀ ହିନ୍ଦୁମାନେ ଉପନିବେଶ ଯୁଗ ପୂର୍ବରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରୁଥିଲେ, ଏବଂ କାଳୀ ପୂଜା ଏକ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଘଟଣା। ସମସାମୟିକ ବଙ୍ଗାଳୀ ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟତ୍ର ମିଳୁଥିବା ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ, ଯେଉଁଥିରେ କିଶୋର ପୁଅମାନେ ଆତସବାଜି ସହିତ ଖେଳନ୍ତି ଏବଂ ପରିବାର ସହିତ ଉତ୍ସବମୁଖୀ ଖାଦ୍ୟ ବାଣ୍ଟିଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଶକ୍ତି ଦେବୀ କାଳୀଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି।ଦୀପାବଳି ରାତିରେ, ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥାନରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ସଫା ଘରେ ସ୍ୱାଗତ କରିବା ଏବଂ ଆଗାମୀ ବର୍ଷ ପାଇଁ ସମୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଖୁସି ଆଣିବା ପାଇଁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ।ଘରର ସଫା କରିବା କିମ୍ବା ରଙ୍ଗ କରିବା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପାଇଁ ହୋଇଥାଏ, ଏହା "ମୌସୁମୀ ବର୍ଷାର ଶୁଦ୍ଧିକରଣ, ଶୁଦ୍ଧିକରଣ କାର୍ଯ୍ୟର ପୁନଃପ୍ରକାଶନ" ରୀତିନୀତିକୁ ମଧ୍ୟ ସୂଚିତ କରେ ଯାହା ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥାନରେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତା।ବୈଷ୍ଣବ ପରିବାରମାନେ ଦୀପାବଳି ରାତିରେ ମନ୍ଦ ଉପରେ ଭଲର ବିଜୟ ଏବଂ ନିରାଶା ପରେ ଆଶା ଫେରିବାର ହିନ୍ଦୁ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପାଠ କରନ୍ତି, ଯେଉଁଠାରେ ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାମ, କୃଷ୍ଣ, ବାମନ କିମ୍ବା ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଦିବ୍ୟ ସ୍ୱାମୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଅବତାର ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରେ।ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ, ଘର ଭିତରେ ଏବଂ ବାହାରେ ପୂର୍ବରୁ ରଖାଯାଇଥିବା ଦୀପଗୁଡ଼ିକ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରିବା ପାଇଁ ଜଳାଯାଏ।ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଆତସବାଜି ଜାଳିଥାନ୍ତି, ଯାହାକୁ କେତେକ ମନ୍ଦ ଆତ୍ମା ଏବଂ ଅଶୁଭକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଉପାୟ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରନ୍ତି, ଏବଂ ଉତ୍ସବର ମନୋଭାବକୁ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରନ୍ତି।ପିଞ୍ଚମ୍ୟାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଯିଏ ରାଘବନଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧୃତ କରନ୍ତି, ଏହି ରୀତି କିଛି ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଦେବାର ପରମ୍ପରା ସହିତ ମଧ୍ୟ ଜଡିତ ହୋଇପାରେ। ଋତୁର ଦୁଇପକ୍ଷ ପୂର୍ବରୁ, କେତେକ ସେମାନଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ଆତ୍ମାକୁ ମହାଳୟା ସହିତ ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ପରିବାରରେ ଯୋଗଦେବାକୁ ସ୍ୱାଗତ କରନ୍ତି । ଏହି ବ୍ୟାଖ୍ୟାରେ, ଦୀପାବଳି ରାତିର ଆଲୋକ ଏବଂ ଆତସବାଜି, ସ୍ୱର୍ଗତଃ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ଆତ୍ମାକୁ ଏକ ଉତ୍ସବ ଏବଂ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ବିଦାୟ ପ୍ରଦାନ କରେ।ଜୈନ ଏବଂ ଶିଖମାନଙ୍କର ଉତ୍ସବ ଏବଂ ରୀତିନୀତି ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ସହିତ ସମାନ ଯେଉଁଠାରେ ସାମାଜିକ ଏବଂ ସାମୁଦାୟିକ ବନ୍ଧନକୁ ନବୀକରଣ କରାଯାଏ। ପ୍ରମୁଖ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଘରଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋକରେ ସଜାଯାଇଥାଏ, ସମସ୍ତଙ୍କ ସହିତ ଉତ୍ସବକାଳୀନ ଖାଦ୍ୟ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଏ, ବନ୍ଧୁ ଏବଂ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କୁ ମନେ ରଖାଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଉପହାର ସହିତ ପରିଦର୍ଶନ କରାଯାଏ।

ଅନ୍ନକୁଟ, ବାଲିପ୍ରତିପଡା (ପାଦୱା), ନୂତନ ବର୍ଷ, ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୂଜା (ଚତୁର୍ଥ ଦିନ) :
ଦୀପାବଳି ପରଦିନ ହେଉଛି କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶୁଭ ପକ୍ଷର ପ୍ରଥମ ଦିନ। ଏହାକୁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାବରେ ଅନ୍ନକୂଟ (ଶସ୍ୟ ଗଦା), ପାଦୱା, ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୂଜା, ବାଲି ପ୍ରତିପଦା, ବାଲି ପଦ୍ୟାମୀ, କାର୍ତ୍ତିକ ଶୁକ୍ଳ ପ୍ରତିପଦା ଏବଂ ଆହୁରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନାମ କୁହାଯାଏ। ଏକ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ, ଏହି ଦିନଟି ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ହାତରେ ବାଲିଙ୍କ ପରାଜୟର କାହାଣୀ ସହିତ ଜଡିତ। ଅନ୍ୟ ଏକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାରେ, ଏହା ପାର୍ବତୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ଶିବଙ୍କ ବାର ବର୍ଗ ଏବଂ ତିରିଶ ଖଣ୍ଡର ଏକ ବୋର୍ଡରେ ଦ୍ୟୁତ (ପାସା) ଖେଳ ଖେଳିବାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରୁଥିବା ମନେ କରାଯାଏ , ପାର୍ବତୀ ବିଜୟୀ ହୁଅନ୍ତି। ଶିବ ତାଙ୍କ ସାର୍ଟ ଏବଂ ଅଳଙ୍କାର ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ସମର୍ପଣ କରନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ ଉଲଗ୍ନ କରନ୍ତି। ପିଞ୍ଚମ୍ୟାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଉଦ୍ଧୃତ ହାଣ୍ଡେଲମ୍ୟାନ୍ ଏବଂ ଶୁଲମ୍ୟାନ୍ଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଏହି କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଶିବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରାଯାଇଥିବା ପୁରୁଷ ବିନାଶକାରୀ ଶକ୍ତି ଏବଂ ପାର୍ବତୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରାଯାଇଥିବା ସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଜନନ ଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶ୍ୱର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ବିଲୋପ ପାଇଁ ଏକ ହିନ୍ଦୁ ରୂପକ, ଯେଉଁଠାରେ ବାରଟି ଚକ୍ରାକାର ବର୍ଷର ମାସ ସଂଖ୍ୟାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ, ଯେତେବେଳେ ତିରିଶ ହେଉଛି ଏହାର ଚନ୍ଦ୍ର ସୌର ମାସରେ ଦିନ ସଂଖ୍ୟା।ଏହି ଦିନଟି ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବନ୍ଧନକୁ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ,ଏବଂ କିଛି ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ, ସ୍ୱାମୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଉପହାର ଦେଇ ଏହାକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି। ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ, ପିତାମାତାମାନେ ଏକ ନବବିବାହିତା ଝିଅ କିମ୍ବା ପୁଅକୁ ସେମାନଙ୍କ ପତି/ପତ୍ନୀଙ୍କ ସହିତ ଏକ ଉତ୍ସବକାଳୀନ ଭୋଜନ ପାଇଁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଉପହାର ଦିଅନ୍ତି। ଉତ୍ତର, ପଶ୍ଚିମ ଏବଂ ମଧ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳର କିଛି ଗ୍ରାମୀଣ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ, ଚତୁର୍ଥ ଦିନକୁ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୂଜା ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ, ଯାହା ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କ୍ରୋଧ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଅବିରତ ବର୍ଷା ଏବଂ ବନ୍ୟାରୁ ହିନ୍ଦୁ ଦେବତା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗୋପାଳକ ଏବଂ କୃଷକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ରକ୍ଷା କରିବାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀକୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇଥାଏ, ଯାହା ସେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପର୍ବତକୁ ଉଠାଇ ସାରିଥିଲେ। ଏହି କିମ୍ବଦନ୍ତୀକୁ ଗୋବରରୁ ଛୋଟ ପର୍ବତ ଭଳି କ୍ଷୁଦ୍ର ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିବାର ରୀତିନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ମନେ ରଖାଯାଏ।କିନ୍ସଲିଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଗୋବରର ରୀତିନୀତି ବ୍ୟବହାର, ଏକ ସାଧାରଣ ସାର, ଏକ କୃଷି ଆକୃତି ଏବଂ ବାର୍ଷିକ ଫସଲ ଚକ୍ର ପାଇଁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ୱର ଏକ ଉତ୍ସବ। ଏହି ଦିନ ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ କୃଷି ପ୍ରତୀକକୁ ଅନ୍ନକୁଟ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରନ୍ତି, ଯାହାର ଅର୍ଥ "ଖାଦ୍ୟର ପର୍ବତ"। ସମ୍ପ୍ରଦାୟଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନରୁ ଶହେରୁ ଅଧିକ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି, ଯାହାକୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟିବା ପୂର୍ବରୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରାଯାଏ। ଏହି ଦିନ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶନ (ଭ୍ରମଣ) ପାଇଁ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିବା ବିଶ୍ୱାସୀମାନଙ୍କୁ "ମିଠା ପର୍ବତ" ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଉପହାର ଦିଅନ୍ତି। ଗୁଜରାଟରେ, ଅନ୍ନକୁଟ ହେଉଛି ନୂତନ ବର୍ଷର ପ୍ରଥମ ଦିନ ଏବଂ ଲୁଣ ଭଳି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଜିନିଷ କିମ୍ବା ସବ୍ରା (ଶାବ୍ରିକ ଅର୍ଥ "ଜୀବନରେ ଭଲ ଜିନିଷ") କିଣି ପାଳନ କରାଯାଏ, କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ଏବଂ ମନ୍ଦିର ଦର୍ଶନ କରି। ଗୁଜରାଟରେ ଦୀପାବଳି ଦିନ ପରେ ନୂତନ ବର୍ଷ ପାଳନ କରାଯାଏ। ସକାଳୁ ଲୋକମାନେ ସ୍ନାନ କରନ୍ତି, ଘରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି, ପୂଜା ପାଇଁ ମନ୍ଦିର ପରିଦର୍ଶନ କରନ୍ତି ଏବଂ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ପିଲାମାନେ ପଡ଼ୋଶୀଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇ ନୂତନ ବର୍ଷର ଶୁଭେଚ୍ଛା ଜଣାଇବା, ହାତ ମିଳାଇବା, ମିଠା ପାଇଁ ମୁଖବାସ ଏବଂ ଚକୋଲେଟ୍ ପାଆନ୍ତି।

ଭାଇ ଦୁଜ, ଭାଉ-ବେଜ, ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା (ପଞ୍ଚମ ଦିନ) :
ଏହି ଉତ୍ସବର ଶେଷ ଦିନ, କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶୁଭ ପକ୍ଷର ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନକୁ ଭାଇ ଦୁଜ (ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାବରେ "ଭାଇଙ୍କ ଦିନ" , ଭାଉ ବୀଜ , ଭାଇ ତିଲକ କିମ୍ବା ଭାଇ ଫୋନ୍ଟା କୁହାଯାଏ । ଏହା ଭଉଣୀ-ଭାଇର ବନ୍ଧନ ପାଳନ କରେ, ଯାହା ଆତ୍ମାରେ ରକ୍ଷା ବନ୍ଧନ ପରି , କିନ୍ତୁ ଭାଇ ହିଁ ଭଉଣୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପରିବାରକୁ ଭେଟିବାକୁ ଯାତ୍ରା କରେ। ଏହି ଉତ୍ସବର ଦିନକୁ କେତେକ ଲୋକ ଯମଙ୍କ ଭଉଣୀ ଯମୁନା ତିଳକ ସହିତ ଯମଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରିବାର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରନ୍ତି, ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ୟମାନେ ଏହାକୁ ନରକାସୁରକୁ ପରାସ୍ତ କରିବା ପରେ ତାଙ୍କ ଭଉଣୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଆଗମନ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରନ୍ତି । ସୁଭଦ୍ରା ତାଙ୍କ କପାଳରେ ତିଳକ ସହିତ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରନ୍ତି। ଏହି ଦିନଟି ଭାଇ ଏବଂ ଭଉଣୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭାଇଭଉଣୀର ସମ୍ପର୍କକୁ ପାଳନ କରେ।ଏହି ଦିନ ପରିବାରର ମହିଳାମାନେ ଏକାଠି ହୁଅନ୍ତି, ଭାଇମାନଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା ସହିତ ପୂଜା କରନ୍ତି, ତା'ପରେ ସେମାନଙ୍କ ଭାଇମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ହାତରେ ଖାଇବାକୁ ଦେବା ଏବଂ ଉପହାର ଗ୍ରହଣ କରିବାର ଏକ ରୀତିକୁ ଫେରିଯାଆନ୍ତି। ପିଞ୍ଚମ୍ୟାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ, କିଛି ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରାରେ ମହିଳାମାନେ କାହାଣୀ ଶୁଣାନ୍ତି ଯେଉଁଠାରେ ଭଉଣୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଭାଇମାନଙ୍କୁ ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ତାଙ୍କୁ ଶାରୀରିକ କିମ୍ବା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି।ଐତିହାସିକ ସମୟରେ , ଏହା ଶରତ କାରିଗର ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ଶିଖ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଚତୁର୍ଥ ଦିନକୁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରନ୍ତି।ସ୍ଥାପତ୍ୟ, କୋଠା ନିର୍ମାଣ, ଉତ୍ପାଦନ, ବୟନ କାମ ଏବଂ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ବ୍ୟବସାୟରେ ନିୟୋଜିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରମୁଖ ହିନ୍ଦୁ ଦେବତା।ତନ୍ତ, ବାଣିଜ୍ୟ ଉପକରଣ, ଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସଫା କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହି ଜୀବିକା ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରାଯାଏ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରମ୍ପରା ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ୱ
ଦୀପାବଳି ଋତୁରେ, ଅନେକ ଗ୍ରାମୀଣ ସହର ଏବଂ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ମେଳା କିମ୍ବା ମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଉତ୍ପାଦକ ଏବଂ କାରିଗରମାନେ ଉତ୍ପାଦିତ ସାମଗ୍ରୀ ଏବଂ ସାମଗ୍ରୀ ବ୍ୟବସାୟ କରନ୍ତି। ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ବାସିନ୍ଦାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସାଧାରଣତଃ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମନୋରଞ୍ଜନ ଉପଲବ୍ଧ ଥାଏ। ବିଶେଷକରି ମହିଳାମାନେ ରଙ୍ଗୀନ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି ନିଜ ହାତକୁ ମେହେନ୍ଦିରେ ସଜାଇଥାନ୍ତି । ଶିଖ ଐତିହାସିକ ରେକର୍ଡରେ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି।ଆଧୁନିକ ଦିନରେ, ଦୀପାବଳି ମେଳା କଲେଜ, କିମ୍ବା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, କ୍ୟାମ୍ପସରେ କିମ୍ବା ଭାରତୀୟ ପ୍ରବାସୀ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସାମୁଦାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାବରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ଏହିପରି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସଙ୍ଗୀତ, ନୃତ୍ୟ ଏବଂ କଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ, ଖାଦ୍ୟ, ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଉତ୍ସବ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୁଏ। ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୨୫ ରେ, କାଲିଫର୍ନିଆ ରାଜ୍ୟ ଦୀପାବଳିକୁ ଏକ ସରକାରୀ ରାଜ୍ୟ ଛୁଟି କରିଥିଲା।

ଅର୍ଥନୀତି:
ଦୀପାବଳି ଭାରତରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କିଣାବିକା ସମୟ ଭାବରେ ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ, ଏବଂ ଗ୍ରାହକ କ୍ରୟ ଏବଂ ଆର୍ଥିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ଖ୍ରୀଷ୍ଟମାସ ସମୟ ସହିତ ତୁଳନୀୟ।ଏହା ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ ଏପରି ଏକ ସମୟ ଯେତେବେଳେ ପରିବାରମାନେ ନୂତନ ପୋଷାକ, ଘରର ନବୀକରଣ, ଉପହାର, ସୁନା, ଅଳଙ୍କାର ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବଡ଼ କ୍ରୟ କ୍ରୟ କରନ୍ତି, ବିଶେଷକରି କାରଣ ଏହି ପର୍ବ ଧନ ଏବଂ ସମୃଦ୍ଧିର ଦେବୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ, ଏବଂ ଏପରି କ୍ରୟକୁ ଶୁଭ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ।ରାଓଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଦୀପାବଳି ହେଉଛି ପ୍ରମୁଖ ପର୍ବ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଯେଉଁଠାରେ ଗ୍ରାମୀଣ ଭାରତୀୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବାର୍ଷିକ ଆୟର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶ ବିତାନ୍ତି, ଏବଂ ଏହା ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ ଏବଂ ସାମାଜିକ ନେଟୱାର୍କକୁ ନବୀକରଣ କରିବାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ।ଦୀପାବଳି ସମୟରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ କିଣାଯାଉଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ମିଠା ଏବଂ ଆତସବାଜି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ୨୦୧୩ ମସିହାରେ, ଦୀପାବଳି ଋତୁ ପାଇଁ ପ୍ରାୟ ₹ ୨୫ ବିଲିୟନ (US$୩୦୦ ନିୟୁତ) ଆତସବାଜି ବ୍ୟବସାୟୀମାନଙ୍କୁ ବିକ୍ରି କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଟାଇମ୍ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରାୟ ₹ ୫୦ ବିଲିୟନ (US$୫୯୦ ନିୟୁତ) ର ଖୁଚୁରା ମୂଲ୍ୟ ସହିତ ସମାନ।ଭାରତର ଏକ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ, "ASSOCHAM" , ପୂର୍ବାନୁମାନ କରିଛି ଯେ ୨୦୧୭ ଦୀପାବଳି ଋତୁରେ କେବଳ ଅନଲାଇନ୍ ସପିଂ ₹ ୩୦୦ ବିଲିୟନ (US$୩.୫ ବିଲିୟନ) ରୁ ଅଧିକ ହେବ।"ASSOCHAM" ପୂର୍ବାନୁମାନ ଅନୁଯାୟୀ, ପ୍ରାୟ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ଭାରତୀୟ ପରିବାର ୨୦୧୭ ରେ ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ₹୫୦୦୦ (US$୫୯) ଏବଂ ₹୧୦୦୦୦ (US$୧୨୦) ମଧ୍ୟରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବେ।ଭାରତରେ ଏନ୍‌ଏସ୍‌ଇ ଏବଂ ବିଏସ୍‌ଇ ପରି ଷ୍ଟକ୍ ବଜାର ସାଧାରଣତଃ ଦୀପାବଳି ସମୟରେ ବନ୍ଦ ରହିଥାଏ, ନୂତନ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ସହିତ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଏକ ଘଣ୍ଟା ପାଇଁ ଦୀପାବଳି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ ଅଧିବେଶନ ହୋଇଥାଏ।

ରାଜନୀତି:
ଦୀପାବଳି ସାଂସ୍କୃତିକ ଆଦାନପ୍ରଦାନକୁ କ୍ରମଶଃ ଆକର୍ଷିତ କରିଛି, ଯାହା ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ରାଜନେତା ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ନେତାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ କିମ୍ବା ଭାରତୀୟ ବଂଶୋଦ୍ଭବ ନାଗରିକ, କୂଟନୈତିକ କର୍ମଚାରୀ କିମ୍ବା ପଡ଼ୋଶୀମାନଙ୍କୁ ଭେଟିବାର ସୁଯୋଗ ପାଲଟିଛି। ଅନେକ ଲୋକ ବିବିଧତା ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତି ପାଇଁ ସମର୍ଥନର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମାଜିକ-ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ପୋପ୍ ପଲ୍ ଭିଆଇ ଦ୍ୱାରା ଅଣ-ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନଙ୍କ ପାଇଁ ସଚିବାଳୟ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କ୍ୟାଥୋଲିକ ଡିକାଷ୍ଟେରୀ ପଣ୍ଟିଫିକାଲ୍ କାଉନସିଲ୍ ଫର୍ ଇଣ୍ଟର୍ରେଲିଜିୟସ୍ ଡାଏଲଗ୍ , ୧୯୯୦ ଦଶକର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଦୀପାବଳିରେ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ସରକାରୀ ଶୁଭେଚ୍ଛା ଏବଂ ପୋପ୍ଙ୍କ ବାର୍ତ୍ତା ପଠାଇବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା। ଅନେକ ସରକାର ସେମାନଙ୍କ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦୀପାବଳି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କିମ୍ବା ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା କରନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ସିଙ୍ଗାପୁରର ହିନ୍ଦୁ ଏଣ୍ଡାଉମେଣ୍ଟସ୍ ବୋର୍ଡ ସହିତ ମିଳିତ ଭାବରେ ସିଙ୍ଗାପୁର ସରକାର ପ୍ରତିବର୍ଷ ଦୀପାବଳି ସମୟରେ ଅନେକ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜନ କରନ୍ତି। ପୂର୍ବତନ ପ୍ରିନ୍ସ ଚାର୍ଲ୍ସଙ୍କ ପରି ଜାତୀୟ ଏବଂ ନାଗରିକ ନେତାମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ସମାଜରେ ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅବଦାନକୁ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କରିବା ପାଇଁ ଏହି ଅବସରକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ନେସଡେନର ସ୍ୱାମୀନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ପରି ୟୁକେର ପ୍ରମୁଖ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକରେ ଦୀପାବଳି ପାଳନରେ ଯୋଗ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ୟୁକେର ସହରଗୁଡ଼ିକ ଦୀପାବଳି ଆଲୋକ, ସାଜସଜ୍ଜା ଏବଂ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ, ଖାଦ୍ୟ ଷ୍ଟଲ୍ ଏବଂ କର୍ମଶାଳା ଭଳି ସାଂସ୍କୃତିକ ଉତ୍ସବ ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ସବକୁ ସମର୍ଥନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି। ୨୦୦୯ ମସିହାରୁ, ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବାସଭବନ ୧୦ ଡାଉନିଂ ଷ୍ଟ୍ରିଟରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରାଯାଉଛି । ୨୦୦୩ ମସିହାରେ ଜର୍ଜ ଡବ୍ଲୁ. ବୁଶଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ହ୍ୱାଇଟ୍ ହାଉସରେ ଦୀପାବଳି ପ୍ରଥମେ ପାଳନ କରାଯାଇଥିଲା , ଏବଂ ଏହାର ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ଐତିହାସିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର କଂଗ୍ରେସ ଦ୍ୱାରା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇଥିଲା। ୨୦୦୯ ମସିହାରେ ବାରାକ ଓବାମା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ହ୍ୱାଇଟ୍ ହାଉସରେ ଦୀପାବଳିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିବା ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହୋଇଥିଲେ। ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭାବରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଭାରତ ଗସ୍ତର ପୂର୍ବ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ, ଓବାମା "ଦୀପାବଳି ପାଳନ କରୁଥିବା" ଲୋକଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ଶୁଭେଚ୍ଛା ବାଣ୍ଟି ଏକ ସରକାରୀ ବିବୃତ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ପ୍ରତିବର୍ଷ ଦୀପାବଳି ସମୟରେ, ଭାରତୀୟ ସେନା ସୀମାନ୍ତରେ ସେମାନଙ୍କର ପାକିସ୍ତାନୀ ପ୍ରତିପକ୍ଷଙ୍କ ପାଖକୁ ପାରମ୍ପରିକ ଭାରତୀୟ ମିଠା ସାମଗ୍ରୀର ଉପହାର ନେଇ ଆସନ୍ତି, ଏହି କ୍ରିୟାକୁ ପାକିସ୍ତାନୀ ସୈନିକମାନେ ଭାରତୀୟ ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ପାକିସ୍ତାନୀ ମିଠା ଦେଇ ଫେରସ୍ତ କରନ୍ତି।

ବିପଦ:
ଏହା ମଧ୍ୟ ଦେଖିବା ଉଚିତ୍ କି ଭାରତରେ ବାଣ ଫୁଟାଇବା ,ଦୀପାବଳିରେ ଫୋଟକା ବ୍ୟବହାର ବାୟୁରେ ଧୂଳି ଏବଂ ପ୍ରଦୂଷକ ପଦାର୍ଥର ଘନତା ବୃଦ୍ଧି କରେ। ଫୁଟାଇବା ପରେ, ସୂକ୍ଷ୍ମ ଧୂଳି କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଆଖପାଖର ପୃଷ୍ଠରେ ସ୍ଥିର ହୋଇଯାଏ ଯାହା ତମ୍ବା , ଜିଙ୍କ , ସୋଡିୟମ୍ , ସୀସା , ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ , କ୍ୟାଡମିୟମ୍ ଏବଂ ସଲଫର ଏବଂ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ଭଳି ପ୍ରଦୂଷକରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ।ଏହା ଅଦୃଶ୍ୟ କିନ୍ତୁ କ୍ଷତିକାରକ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପରିବେଶକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରନ୍ତି ଏବଂ ଫଳସ୍ୱରୂପ, ଲୋକଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକୁ ବିପଦରେ ପକାଇ ଦିଅନ୍ତି।ଦୀପାବଳିରେ ଫୋଟକା ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ଧୂଆଁ ଧୂଆଁ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଯାହାକୁ କେବେ କେବେ ସଫା କରିବାକୁ ଦିନ ଲାଗେ।ଦୀପାବଳି ସମୟରେ, ନିଲମ୍ବିତ କଣିକାର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି ପାଏ। ଯେତେବେଳେ ଲୋକମାନେ ଏହି ପ୍ରଦୂଷକ କଣିକାଗୁଡ଼ିକର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସେ, ସେମାନେ ଆଖି, ନାକ ଏବଂ ଗଳା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ୟାର ଶିକାର ହୋଇପାରନ୍ତି। କ୍ରାକର ଫୁଟିବା ସମୟରେ ରଙ୍ଗ ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ପାଇଁ, କର୍କଟ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଏବଂ ବିଷାକ୍ତ ଉପାଦାନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।୨୦୨୩ ମସିହାରେ ଦୀପାବଳି ପାଳନ ସମୟରେ, ଗୋଟିଏ ରାତିରେ ୬୮୦ ବାୟୁ ଗୁଣବତ୍ତା ସୂଚକାଙ୍କ ସହିତ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ପାଇଁ ବିଶ୍ୱରେ ଶୀର୍ଷ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିଲା । ଦୀପାବଳି ସମୟରେ ଆତସବାଜି ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ ପୋଡ଼ି କ୍ଷତ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ। ଅନାର (ଝରଣା) ନାମକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆତସବାଜି ଏପରି ଆଘାତର ୬୫% ପାଇଁ ଦାୟୀ ବୋଲି ଜଣାପଡିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ବୟସ୍କମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି। ଅଧିକାଂଶ ଆଘାତ ଗ୍ରୁପ I ପ୍ରକାରର ପୋଡ଼ି (ସାମାନ୍ୟ) ଯାହା ପାଇଁ କେବଳ ବାହ୍ୟ ରୋଗୀ ଚିକିତ୍ସା ଆବଶ୍ୟକ କରେ। ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ମହମବତୀ ଏବଂ ନିଆଁ ପାଖରେ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନିଆଁଠାରୁ ସୁରକ୍ଷିତ ଦୂରତାରେ ରଖିବାକୁ ଏବଂ ଦୀପାବଳିର ଉତ୍ସବ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରନ୍ତି।

ଗିନିଜ୍ ବିଶ୍ୱ ରେକର୍ଡ:
୨୦୨୩ ମସିହାରେ, ଭାରତର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ଏକ ଦୀପାବଳି ଉତ୍ସବ ଦୀପାବଳି ପୂର୍ବ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ୨,୨୨୩,୬୭୬ ଟି ତେଲ ଦୀପ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରି ଗିନିଜ୍ ବିଶ୍ୱ ରେକର୍ଡ ଭାଙ୍ଗିଥିଲା।
ସତରେ ଦୀପାବଳି ଏକ ପର୍ବ ଯେଉଁଥିରେ ପରିବାର ଏକ ହେବାର ସୁଯୋଗ ମିଳେ। ସେମିତି ଆମ ପରିବାର ମଧ୍ୟ ଏହି ଦୀପାବଳି ରେ ଏକାଠି ହୁଏ ଆଉ ଦୀପାବଳି କୁ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସର ସହ ପାଳନ କରେ, ଏହା ପରିବାରକୁ ପରିବାର ସହ ଜୋଡିବାର ମାଧ୍ଯମ,ଏହା ମଣିଷକୁ ମଣିଷ ସହ ଜୋଡିବାର ମାଧ୍ୟମ, ଏହା ଠାକୁରଙ୍କ ସହ ଜୋଡି ହେବାର ମାଧ୍ୟମ, ଏହା ଆଲୋକ ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ଧାର କୁ ଦୂର କରିବାର ମାଧ୍ଯମ ।

ଦୀପାବଳୀ ଓ କାଳୀ ପୂଜା ର ଅନୁଭୂତି

କାହାଣୀ ଦୀପଦାନର