ଭିନ୍ନତା ପ୍ରକୃତି ର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ସ୍ୱଭାବ | ପ୍ରତ୍ଯେକ ପ୍ରାଣୀ ଭିନ୍ନ, ଏଭଳି କି ଗୋଟିଏ ଗଛ ର ଦୁଇଟି ଫଲ ଭି କେବେ ହେଲେ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ସଦୃଶ ହେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ | ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମାନବ ହେଉଛନ୍ତି ଶରୀର, ବୁଦ୍ଧି ଓ ମନୋଭାବ ର ଭିନ୍ନ ସଂଯୋଜନ | ସେଥିଲାଗି ପ୍ରତ୍ଯେକ ମଣିଷର ନିଜ ସ୍ୱଭାବ ଥାଏ | ଏହି ନୀତି କୁ ଆଧାର କରି ଜ୍ଞାନୀ ଓ ମାହପୁରଶ ମାନେ ଦେଖିଲେ ଜେ ଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜ ଯୋଗ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନ ହେଇ ପାରେ |

ଯେଉଁ ମାନେ ଅଧିକ ଭାବପ୍ରବଣ, କିମ୍ବା ଶିକ୍ଷା ରୁ ବଞ୍ଚିତ ରହି ଯାଇଛନ୍ତି, ଅନ୍ଯଥା ବୃଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥା ଓ ସାରିରିକ ବ୍ଯାଧି ରୁ ଗ୍ରସ୍ଥ ଅଛନ୍ତି, ଏହା ସ୍ୱାଭାବିକ ଜେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜ୍ଞାନ ଓ ଧ୍ଯାନ ପଥ ରେ ଆଗେଇବା କଷ୍ଟକର ହୋଇଯାଏ | ତ ମାନବ କୁ ଆହୁରି ଏକ ମାର୍ଗ ଦର୍ଶାଇଲେ | ତାହା ହେଉଛି ଭକ୍ତି ର | ଯେଭଳି ଜ୍ଞାନ ମାର୍ଗ ରେ ବୁଦ୍ଧି ର ପ୍ରଧାନ ଉପଯୋଗ ଥାଏ ସେହିପରି ଭକ୍ତି ରେ ଉତ୍କଣ୍ଠା ଓ ଭାବ ର ପ୍ରଧାନ ଉପଯୋଗ ଥାଏ |

ଜ୍ଞାନ ଓ ଭକ୍ତି ର ତୁଳନା କରି କୌଣସି ଏକ ବିସେଶ ମାର୍ଗର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ସ୍ତାପନା କରିବାର କାମ କେବଳ ଏକ ମୁର୍ଖ ପ୍ରାଣୀ ର କାମ | ଜଣେ ମଣିଷ ର ସ୍ୱଭାବ ଅନୁଯାଇ ସେ ତାର ଯଥାଯୋଗ୍ୟ ମାର୍ଗ ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୁଏ | ଏବଂ ଏହା ଦରକାର ଭି ନୁହେଁ ଜେ ଜଣେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ମାର୍ଗ କୁ ଧରି ବସିବ | ଜଣେ ନୁତନ ସାଧକକୁ ଜ୍ଞାନ, ଭକ୍ତି, ଧ୍ଯାନ ଓ କର୍ମ ର ଉଚିତ ଅନୁପାତ ର ସାହାଜ୍ୟ ନେବା ପାଇଁ ଗୁଋମାନେ ଉପଦେଶ ଦେଇଥାନ୍ତି |

ଭକ୍ତି ର ବୀଜ

ଏହି ଭିଡିଓ ରେ ମୁଁ ଭକ୍ତି ବିଷୟରେ କିଛି ମହତ୍ୱପୁର୍ଣ ଚର୍ଚା କରିବି | ଏହା ପୁର୍ବରୁ ଏକ ଛୋଟ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇବୀ ଓ ତାହା ହେଉଛି ଜଣେ ମଣିଷ କାହିଁକି ଏ ସବୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜଞ୍ଜାଳ ରେ ପସିବ | ଅସଙ୍ଖ୍ଯ କର୍ମ କରିବାକୁ ଅଛି, ଖାଦ୍ଯ, ପେୟ ର ଭିନ୍ନତା ର କୌଣସି ଅଭାବ ନାହିଁ | ସାରିରିକ ସୁଖ ପାଇଁ ଏତେ ସାରା ସାଧନ | ବଂଶ ବୃଦ୍ଧି କରି, ଧନ ସଂପତ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରି, ଓ ସେ ଧନ କୁ ନାନା ପ୍ରକାର ସାଧନର ଦ୍ୱାରା ବ୍ଯୟ କରି ଜୀବନ ଟା ସୁଖ ରେ ବିତାୟି ଦେବା ରେ କିଛି ଭୁଲ୍ ତ ଦିଶୁ ନାହିଁ |

ଏହା ସତ୍ଯ ଏହି ଚିନ୍ତା ରେ କିଛି ତୃଟି ନାହିଁ | କିନ୍ତ ଏହି ଚିନ୍ତା ରେ ମଧ୍ଯ ସତ୍ଯତା ନାହିଁ, ଏହା କେବଳ ଏକ କଳ୍ପନା | ଚିର ସ୍ଥାୟୀ ସୁଖ ଅସମ୍ଭବ | ଅନିତ୍ଯତା ର ନୀୟମ ମଣିଷ କୁ କେବେ ହେଲେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପାଇଁ ଶୁଖି ରଖି ପାରେନାହିଁ | ଦୁଃଖ ଆସିବା ନିଶ୍ଚିତ | ଜନ୍ମ ହେବାର କିଛି ସମୟ ପରେ ହି ମଣିଷ ବୁଝି ନିଏ ଜେ ଦୁଃଖ ରୁ ବଞ୍ଚିବା ହି ସବୁଠୁ ମହତ୍ୱପୁର୍ଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ଯ | ତ ଦୁଃଖ ପାଇଁ ମନ ର ଗଭୀରତା ରେ ଭୟ ସୃଷ୍ଟି ହେଇ ଯାଏ | କେବଳ ତାହା ହି ନୁହେଁ ସୁଖ ଭୋଗିବାର ଲୋଭ ଓ ଲାଳସା ଭି ସୃଷ୍ଟି କରି ଚାଲେ |

ଏହି ଭୟ ଓ ଲୋଭ ର ସାହାଜ୍ୟ ନେଇ ଜ୍ଞାନୀ ମାନେ ମଣିଷ ସମାଜକୁ ଏକ ଉଚ୍ଚ, ଦିବ୍ଯ ଶକ୍ତି ଆଗରେ ସମର୍ପଣ କରିବାକୁ କହିଲେ | ଏହା ଦ୍ବାରା ଭକ୍ତି ର ବୀଜ ରୋପଣ କଲେ ସେମାନେ ମାନବର ଅନ୍ତର ମନରେ | ଯେଭଳି ମାତା ପିତା ମାନେ ଗୋଟେ ଅବୁଝା ଛୁଆକୁ ଖାଦ୍ଯ ଖୁଆଇବା ପାଇଁ ଡର କିମ୍ବା ଲୋଭ ର ସାହାଜ୍ୟ ନେଇଥାନ୍ତି ସେହିଭଲ ଆମ ସଭ୍ଯତା ର ସେ ମହାନ୍ ଗୁରୁ ମାନେ ଏହି ଦୁଇଟି ଭାବ ର ସାହାଜ୍ୟ ନେଲେ | ସେ ଜାଣିଥିଲେ ଜେ ଯେଭଳି ଗୋଟେ ଛୁଆ ବିକଶିତ ହେଲାପରେ ସେ ଆପେ ଆପେ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଖାଦ୍ଯ ଖାଏ , ତାକୁ ଆଉ ଡର କିମ୍ବା ଲୋଭ ର ସମର୍ଥନ ଦରକାର ପଡେ ନାହିଁ, ସେହିଭଲ ମନୁଷ୍ଯ ମଧ୍ଯ ବିକଶିତ ହୋଇ ଗଲେ ସୁଦ୍ଧ ଭକ୍ତି କରିବା ଶିଖିଯିବ |

ପଶୁତା ରୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ

ଏହି ପଦପେକ୍ଷ ଦରକାର ଥିଲା, ଅନ୍ଯଥା ମଣିଷ ତାର ମୁଲ୍ଯବାନ ସମୟ ଜଣେ ପଶୁ ଭଳି ନଷ୍ଟ କରି ଦେବ | ସତର୍କ ହୋଇ ଜେ କୌଣସି ପଶୁ କୁ ଦେଖନ୍ତୁ, ସେ ଖାଦ୍ଯ ଓ ବଂଶ ବୃଦ୍ଧି କାର୍ଯ୍ଯ ରେ ଲାଗିଛି ଅନ୍ଯଥା ଖାଦ୍ଯ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ଲାଗିଛି | ନିଜ ପରିସୀମା ଓ ଖାଦ୍ଯ କୁ ବଞ୍ଚାଇବା ଲାଗି କ୍ରୋଧ ଓ ହିଂସା କରୁଛି ଆଉ ଭୋଗ ବିଳାଶ ଲୋଭ ରେ ଅନ୍ଧ ହୋଇ କିଛ ଭି କରୁଛି | ଅନ୍ଯ ସମୟ ରେ ବିପୁଳ ଦୁଃଖ ଓ ଯନ୍ତ୍ରଣା ର ସିକାର ହୋଇ ରାସ୍ତା କଡ଼ରେ ପଡି ରହୁଛି | ନା ତା ପାଖେ ବିକାଶ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଅଛି ନା ହି ଅନ୍ତର୍ନିରୀକ୍ଷଣ କରିବା କୁ ସକ୍ଷମତା |

କିନ୍ତ ମଣିଷ ପାଖେ ଏହି ସାଂସାରିକ ସୁଖ ଓ ଦୁଃଖ ର ଚକ୍ରବ୍ଯୁହ ଭାଙ୍ଗିବାର ସକ୍ଷମତା ଅଛି | ପିତା ଓ ମାତା ଭଳି ସେହି ଜ୍ଞାନୀଜନ ଆମକୁ ଭକ୍ତି ମାର୍ଗର ଦିଶା ଦେଲେ | କିନ୍ତ ବିକଶିତ ହୋଇ ସୁଦ୍ଧ ଭକ୍ତି ଆଡକୁ ଯିବାକୁ ହେବ | ଡର ଓ ଲୋଭ ର ଭକ୍ତି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ଯାଳୟ ର ପାଠ୍ୟକ୍ରମ | ମାଧ୍ଯମିକ, ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ଯାଳୟ ଇତ୍ଯାଦି.. ଆହୁରି ଅନେକ ବାଟ ଚାଲିବାର ଅଛି | ତ ଆଗ୍ରହି ସାଧକଗଣ ମନ ଖୋଲା କର, ଡର ଓ ଲୋଭ କୁ ପଛାଇ ଦିଅ | ନିଜକୁ ଦିବ୍ଯ ପ୍ରେମ ଓ ସଦଭାବନା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର, କାହିଁକି ନା ଭଗବାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ର ରେ କେବଳ ଓ କେବଳ ନିଃସର୍ତ୍ତ ପ୍ରେମ | ସେଠାରେ କୌଣସି ଆଶା ନାହିଁ କି କୌଣସି ସଙ୍କୋଚ ନାହିଁ |

ଜଣେ ପାରା ଭକ୍ତ ପାଇଁ ସଂସାର ଓ ଈଶ୍ଵର ରେ କିଛି ତଫାତ ନ ଥାଏ | ସେ ପ୍ରତ୍ଯେକ ପ୍ରାଣୀ ଓ ବସ୍ତୁ ରେ କେବଳ ଈଶ୍ଵର କୁ ହି ଦେଖେ | ତା ପାଇଁ ବନ୍ଧୁ, ଶତ୍ରୁ, ନିଜ, ପର, ଏଭଳି କିଛି ପାର୍ଥକ୍ଯ ନଥାଏ | ନିଜର ଶରୀର ଓ ମନ ରେ ଆସକ୍ତ ତଳ ସ୍ତରୀୟ ଚେତନା କୁ ତ୍ଯାଗ କରି ସେ ଇସ୍ୱରିୟ ଚେତନା ରେ ବିହାର କରେ | ସେଠି ସେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖେ ଜେ କିଭଳି ସବୁ କିଛି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଲୀଳା | ତାର ନିଜର ସୁଖ ଓ ଦୁଃଖ ଭି ସେ ଲୀଳା ର ଅନ୍ତର୍ଗତ ରେ ପାଏ ଏବଂ ନିଜକୁ ସମତା ରେ ସ୍ଥିତ ରଖେ | କୁହାଯାଏ ଜଣେ ପାରା ଭକ୍ତ ର ଆନନ୍ଦ ର କୌଣସି ମୂଲ୍ଯାଙ୍କନ କରି ହେବ ନାହିଁ |

ଅନ୍ଧ ଭକ୍ତି ରୁ ବଞ୍ଚିବା

କିନ୍ତ ସେହି ଅବସ୍ଥା ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ନିଜେ ପାଦେ ପାଦେ ଚାଲିବାକୁ ହେବ ଏବଂ ଆଖି ଖୋଲି ଚାଲିବାକୁ ହେବ | ଅନ୍ଯଥା ଘାଇ ରେ ପଡିବା ସ୍ୱାଭାବିକ | ଭକ୍ତି ଯଦି ପାଦ ହୁଏ ତ ଜ୍ଞାନ ଆମ ଚକ୍ଷୁ | ଅନ୍ଧ ଭକ୍ତି ରୁ ନିଜକୁ ବଞ୍ଚାଇବା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଆବସ୍ଯକ ଜଣେ ସାଧକ ପାଇଁ | ଏହି ଦିଶାରେ କିଛି ଟିପ୍ପଣୀ ତୁମର ସାହାଜ୍ୟ କରିବ |

୧. ପ୍ରଥମ ଭୟ ଓ ଲୋଭ ର ଭକ୍ତି କୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ କରି ଆଗକୁ ଯିବା | ଭଗବାନ ସର୍ବ ପ୍ରେମୀ ଓ ସର୍ବ ନ୍ଯାୟୀ, ଯାହାକୁ ଯାହା ମିଳିବା କଥା ତାକୁ ସେ ଦେବେ ଓ ବିନା ମଗୀ ଦେବେ |

୨. କର୍ମ କାଣ୍ଡ ପ୍ରକୃତ ଭକ୍ତି ନୁହେଁ | ଭକ୍ତି ମଧ୍ଯ ଆଉ ଏକ ମାଧ୍ଯମ ଚିତ୍ତ ର ଏକାଗ୍ରତା ଓ ଚିତ୍ତ ର ସମତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ | ଜ୍ଞାନୀ ମାନେ ଜାଣିଥିଲେ ଜେ ମନ କୁ ଏକାଗ୍ର କରିବା ପାଇଁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମାନଙ୍କ ମନ ସାଙ୍ଗେ ନିଯୁକ୍ତ ହେବାର ଏକ ବିସେଶ ମହତ୍ୱ ଅଛି | ଯଦି ତୁମେ ଘଣ୍ଟି ବଜାଇ ଶବ୍ଦ କରୁଛ ତ ସେଥିରୁ ମନ ଆରାଧ୍ଯଙ୍କ ପାଖେ ଲାଗି ରହିବା ରେ ସାହାଜ୍ୟ ହୁଏ | ସେହି ଭଳି ଧୂପ ଲଗେଇ ତାର ଗନ୍ଧ ଦ୍ବାରା, ତିଲକ ର ସ୍ପର୍ସ, ବେଲ ପତ୍ର ର ସ୍ୱାଦ, ଆରାଧ୍ଯଙ୍କ ମୂର୍ତି ର ଦର୍ଶନ, ମନ୍ତ୍ର କିମ୍ବା ପ୍ରାର୍ଥନା ର ପାଠ ଇତ୍ଯାଦି ର କେବଳ ଗୋଟେ ଲକ୍ଷ ମନ ସ୍ଥିର କରି ଇଶ୍ୱରଙ୍କ ପାଖେ ଏକାଗ୍ର କରିବା |

ସମସ୍ତଙ୍କ କର୍ମ କାଣ୍ଡ ଅଲଗା ହେଇ ପାରେ | ଜଣେ ମୁସଲିମ ଭାଇ ଯେବେ ନମାଜ ପଢେ ତେବେ ସେ ଶରୀର ର ଏକ ନିର୍ଧିଷ୍ଟ କ୍ରିୟା ଓ ପ୍ରାର୍ଥନା ଦ୍ୱାରା ନିଜ ମନ କୁ ଈଶ୍ଵର ଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରେ | ସେହିଭଳି ଜଣେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍ ଭଉଣୀ ସରିର ର କିଛି କ୍ରିୟା ଓ ପ୍ରାର୍ଥନା ଦ୍ୱାରା ଭଗବାନ ଙ୍କୁ ନିଜ ମନ ସମର୍ପଣ କରେ | ଯଦି ସ୍ଥିର ବସି ଜପ କିମ୍ବା ଧ୍ଯାନ କରି ପାରୁଛ ତେବେ ସ୍ଥିରତା ହି ତୁମ କର୍ମ କାଣ୍ଡ |

କିନ୍ତ ଧୀରେ ଧୀରେ ମଣିଷ ଏହି କର୍ମ କାଣ୍ଡ ସହିତ ଆସକ୍ତ ହେଇଯାଏ | ଏହି ସବୁ ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ଯ ଭୁଲି ସେ କ୍ରିୟା କୁ ହି ପ୍ରାଧାନ୍ଯତା ଦିଏ | ଏହା ହି ନୁହେଁ ନିଜ କର୍ମ କାଣ୍ଡ ର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ସ୍ତାପନା କରିବାକୁ ଲାଗେ ଓ ବିବାଦ ରେ ପଡି ଯାଏ | ଜଣେ ସାଧକକୁ ବୁଦ୍ଧି ର ସଠିକ ଉପଯୋଗ ଦ୍ବାରା ଏ ସବୁଠୁ ବଞ୍ଚିବା ଆବସ୍ଯକ |

୩. ଭକ୍ତି ରେ ଘୃଣା ର ସ୍ଥାନ ନାହିଁ | କୌଣସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇ ମଣିଷ ନିଜ ଆରାଧ୍ଯ ଛଡା ଇଶ୍ୱରଙ୍କ ଅନ୍ୟ ନାମ, ରୂପ ଓ ଦର୍ଶନଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ଘୃଣା ଯାଗୃତ କରାଇ ଥାଏ | ଅନ୍ଯ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ର ଲୋକଙ୍କ ପ୍ରତି ଭି ଦୁର୍ଭାବନା ଓ ଭୟ ବ୍ଯକ୍ତ କରେ | ଜଣେ ଆଗ୍ରହି ସାଧକ କୁ ମନ ଖୋଲା କରିବାକୁ ହେବ ଏବଂ ଏ ଭଳି ଚିନ୍ତା ରୁ ମୁକ୍ତ ହେବା ଆବସ୍ଯକ | ଇଶ୍ୱରଙ୍କ ଅନେକତା କିମ୍ବା ଏକତା ରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧ ଲଗାଇବା ଏକ ସୀମିତ ମନ ର ମୁର୍ଖମୀ | ନିଜ ସ୍ୱଭାବ ଅନୁଯାଇ ତୁମର ଜଣେ ପ୍ରିୟ ଆରାଧ୍ଯ ହେଇ ପାରନ୍ତି ଯେଭଳି ଅସଙ୍ଖ୍ଯ ମିଠା ମଧ୍ଯରୁ ତୁମର ଏକ ପ୍ରିୟ ମିଠା ଥାଏ |

ସୁଦ୍ଧ ଭକ୍ତି ର ୫ ଟି ରସ

ଅନ୍ଧ ଭକ୍ତି ରୁ ବଞ୍ଚି ଏବେ ଶୁଦ୍ଧ ଭକ୍ତି ର କ୍ଷେତ୍ର ରେ ଆଗକୁ ବଢିବାକୁ ହେଲେ ଭାବ ଓ ରସ ର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ କରିବାକୁ ହେବ | ଚୈତନ୍ଯ ମାହା ପ୍ରଭୁ ଆମକୁ ପାଞ୍ଚଟି ରସ ର ଜ୍ଞାନ ଦେଇ ଗଲେ | ନିଜ ସ୍ୱଭାବ ଅନୁଯାଇ ନିଜ ଆରାଧ୍ଯଙ୍କ ସହିତ ସେହି ଭଳି ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିପାରିଲେ ଭକ୍ତି ରେ ପୁଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଥାଏ ଭକ୍ତ | କିନ୍ତ ନିଜ ଆରାଧ୍ଯଙ୍କୁ ଜୀବନ୍ତ ସତ୍ଯ ବନାଇବାକୁ ହେବ | ତାଙ୍କ ଗୁଣ କୁ ନିଜ ଭିତରେ ଆଣିବାକୁ ହେବ | ଯେଭଳି କି ଶ୍ରୀ ରାମଙ୍କ ଉପାସନା ରୁ ତ୍ଯାଗ ର ଗୁଣ କିମ୍ବା ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଆରାଧନା କରି ଶାନ୍ତି ର ଗୁଣ କୁ ନିଜ ଭିତରେ ଆଣିବାକୁ ହେବ | ପ୍ରତ୍ଯେକ ଋପର କିମ୍ବା ନାମର କିଛି ଗୁଣ ଅଛି, ଆରାଧନା ସେହି ଗୁଣ କୁ ଆଣିବାର ସାଧନା |

ତ ପାଞ୍ଚଟି ରସ ମଧ୍ଯରୁ

୧. ପ୍ରଥମ ହେଉଛି ସାନ୍ତ ରସ | ଏହା ତଟସ୍ଥ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ଭାବ | ଏହି ଭାବ ରେ ଇଶ୍ୱରଙ୍କ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରତି କିଛି ଆସକ୍ତି ନଥାଏ ସାଧକର କିନ୍ତ ସବୁ ବସ୍ତୁ, ବ୍ଯକ୍ତି ରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ନୈର୍ବ୍ୟକ୍ତିକ ଲକ୍ଷଣ କୁ ଅନୁଭୁତି କରେ |

୨. ଦ୍ୱିତୀୟ ରସ ହେଉଛି ଦାସ୍ଯ ରସ | ହନୁମାନ ହେଉଛନ୍ତି ଏହି ରସ ର ଉଦାହରଣ | ସାଧକ ନିଜକୁ ପ୍ରଭୁ ଙ୍କ ସେବା ରେ ସମର୍ପଣ କରି ଏକ ଦାସ ର ଭାବ ରେ ସ୍ଥାପିତ କରିଥାଏ |

୩. ତ୍ରିତିଈ ରସ ହେଉଛି ସାକ୍ଷ ରସ | ସଖା କିମ୍ବା ସଙ୍ଗାତ ର ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନା କରିଥାଏ ଜଣେ ଭକ୍ତ ନିଜ ଆରାଧ୍ଯ ସାଙ୍ଗେ | କିଛି ଖାଇବା, ପେଇବା, ପିନ୍ଧିବା, ଯାହା କିଛି ଗ୍ରହଣ କରିବା ପୁର୍ବରୁ ଆଗେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରେ |

୪. ବାତ୍ସଲ୍ୟ ରସ ହେଉଛି ଚତୁର୍ଥ ରସ | ଭକ୍ତ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ନିଜ ସନ୍ତାନ ର ଭାବ ରେ ବାନ୍ଧି ଦେଇ ଥାଏ ଏହି ରସ ରେ | ମାତୃସୁଲଭ କିମ୍ବା ପିତୃସୁଲଭ ସ୍ନେହ ରେ ସବୁବେଳେ ପ୍ରଭୁ ଙ୍କ ଚିନ୍ତା ରେ ରହିଥାଏ ଭକ୍ତ |

୫. ପଞ୍ଚମ ରସ ହେଉଛି ମାଧୁର୍ଯ୍ଯ ରସ | ମୀରା ବାଈ ହେଉଛନ୍ତି ଏହି ଭାବ ର ଉଦାହରଣ | ଭଗବାନଙ୍କ ସହିତ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ସଂପର୍କ ଗଢି ଥାଏ ଜଣେ ସାଧକ | କିନ୍ତ ଏହା ସୁଦ୍ଧ ଓ ସାରିରିକ ପ୍ରେମରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭିନ୍ନ |

ଭକ୍ତି ଓ ଜ୍ଞାନ ଭିନ୍ନ ନୁହେଁ | କେବଳ ପୃଥକ୍ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣ | ସୁଦ୍ଧ ଭକ୍ତି ରୁ ମନ ଏକାଗ୍ର ଓ ସମତା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଗଲେ, ସାଧକ ନିଜକୁ ଶରୀର ଓ ମନ ଠୁ ଭିନ୍ନ ପାଏ | ଯେଉଁ ଅହମ ଭାବ ଶରୀର ଓ ମନ ପ୍ରତି ତାଦାତ୍ମ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ତାହା କ୍ଷୟ ହୁଏ | ସିଏ ମଧ୍ଯ ଜ୍ଞାନୀ ଭଳି ସେହି ଅବସ୍ଥା ରେ ପହଞ୍ଚେ ଯେଉଁଠି କିଛି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନୁହେଁ କି ଏକ ନିର୍ଧିଷ୍ଟ ବ୍ଯକ୍ତି ନାହିଁ, କେବଳ ଭଗବାନ ଓ ତାଙ୍କ ଲୀଳା |

ଭାବ ଓ ରସ : ଭକ୍ତି ଯୋଗ

ଭୟ ଓ ଲୋଭ ରୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ ହୋଇ ଦିବ୍ଯ ରସ ରେ ସ୍ଥାପିତ ହେବା କିଭଳି