ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ପୁରୀ ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ଦିଘାରେ ନିର୍ମିତ ନୂଆ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ। ଏହି ଦୁଇ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି। ଏହି ଲେଖାରେ ଆମେ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ଦିଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଇତିହାସ, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଓ ପାର୍ଥକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କରିବା।

### **ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ପୁରୀ**

ପୁରୀର ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଭାରତର ଚାରି ଧାମ (ବଦ୍ରୀନାଥ, ଦ୍ବାରକା, ରାମେଶ୍ବରମ ଓ ପୁରୀ) ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ପରିଚୟର ପ୍ରତୀକ। ଏହି ମନ୍ଦିର ୧୨ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜା ଅନନ୍ତବର୍ମନ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ଦ୍ବାରା ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ଏହାର ମୂଳ ନିର୍ମାଣ ସତ୍ୟଯୁଗରେ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନଙ୍କ ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିଲା।

**ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:**
- **ସ୍ଥାପତ୍ୟ:** ମନ୍ଦିରଟି କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ଏବଂ ୬୫ ମିଟର ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ। ଏହାର ନୀଳଚକ୍ର ଓ ପଟିତପାବନ ଧ୍ବଜା ଦେବୀ ଦେବତାଙ୍କ ପ୍ରତୀକ ସ୍ବରୂପ।
- **ମୂର୍ତ୍ତି:** ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ନିମ୍ବ କାଠରେ ନିର୍ମିତ। ଏହି ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ନବକଳେବର ପର୍ବରେ ୮, ୧୨ କିମ୍ବା ୧୯ ବର୍ଷ ଅନ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଏ।
- **ପର୍ବପର୍ବାଣୀ:** ରଥଯାତ୍ରା ଏହାର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଉତ୍ସବ, ଯେଉଁଥିରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତ ଯୋଗଦେଇଥାନ୍ତି। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପର୍ବ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ନାନଯାତ୍ରା, ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା ଓ ଦୋଳଯାତ୍ରା ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ।
- **ମହାପ୍ରସାଦ:** ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ମହାପ୍ରସାଦ ଭକ୍ତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଶେଷ ପରିଚିତ। ଏହା ଆନନ୍ଦ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି ହୁଏ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରଣାଳୀ ଅନନ୍ୟ।
- **ଧାର୍ମିକ ଗୁରୁତ୍ବ:** ପୁରୀ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ନାମରେ ପରିଚିତ ଏବଂ ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ। ଏହା ବୈଷ୍ଣବ ପରମ୍ପରାରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଚୈତନ୍ୟ ମହାପ୍ରଭୁ, ରାମାନୁଜ ଓ ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସହ ଜଡ଼ିତ।

**ଦିଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର**

ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ପୂର୍ବ ମେଦିନୀପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଦିଘା ସମୁଦ୍ର ତୀରରେ ନିର୍ମିତ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ୨୦୨୫ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୩୦ ତାରିଖରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମମତା ବାନାର୍ଜୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉଦ୍‌ଘାଟିତ ହୋଇଛି। ଏହି ମନ୍ଦିର ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଏକ ପ୍ରତିକୃତି ରୂପେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ୨୪ ଏକର ଜମିରେ ପ୍ରାୟ ୨୫୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟରେ ନିର୍ମିତ।

**ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:**
- **ସ୍ଥାପତ୍ୟ:** ମନ୍ଦିରଟି ମଧ୍ୟ କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଆଧୁନିକ ସାମଗ୍ରୀ ଯଥା ଭିୟେତନାମରୁ ଆମଦାନୀ ମାର୍ବଲ ଓ ରାଜସ୍ଥାନର ବାଲୁକାପଥର ବ୍ୟବହାର କରି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି। ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ୬୫ ମିଟର।
- **ମୂର୍ତ୍ତି:** ପୁରୀରେ ନିମ୍ବ କାଠରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ହେଉଥିବା ବେଳେ ଦିଘାରେ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ପଥର ମୂର୍ତ୍ତି ରଖାଯାଇଥିଲା। ପରେ ପୁରୀର ଜଣେ ସେବାୟତଙ୍କ ତତ୍ତ୍ବାବଧାନରେ ନିମ୍ବ କାଠରେ ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା। ତଥାପି, ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନେଇ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା।
- **ପର୍ବପର୍ବାଣୀ:** ଦିଘା ମନ୍ଦିର ନୂଆ ହେତୁ ଏହାର ନିଜସ୍ବ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇନାହିଁ। ତଥାପି, ଏହା ପୁରୀର ରୀତିନୀତି ଅନୁସରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି।
- **ଧାର୍ମିକ ଗୁରୁତ୍ବ:** ଦିଘା ମନ୍ଦିର ଏକ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଓ ଧାର୍ମିକ କେନ୍ଦ୍ର ରୂପେ ନିର୍ମିତ। ଏହାକୁ ISKCON ଦ୍ବାରା ପରିଚାଳିତ କରାଯାଉଛି ଏବଂ ଏହା ସମସ୍ତ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ, ଯାହା ପୁରୀ ମନ୍ଦିରଠାରୁ ଭିନ୍ନ।

### **ବିବାଦ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା**

ଦିଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରକୁ “ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ” ନାମକରଣ କରାଯିବା ଓଡ଼ିଶାରେ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ପୁରୀର ସେବାୟତ ଓ ଭକ୍ତମାନେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ “ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ” ଶବ୍ଦଟି କେବଳ ପୁରୀ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ହେବା ଉଚିତ, କାରଣ ଏହା ଚାରି ଧାମର ଅନ୍ୟତମ। ଏହା ସହିତ, ପୁରୀର କେତେକ ସେବାୟତଙ୍କ ଦିଘା ମନ୍ଦିରର ପ୍ରାଣ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉତ୍ସବରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ମଧ୍ୟ ବିରୋଧର କାରଣ ହୋଇଛି। ପୁରୀର ସୁଆର ମହାସୁଆର ନିଯୋଗ ଓ ପୁଷ୍ପାଳକ ନିଯୋଗ ସେମାନଙ୍କ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଦିଘାରେ ରୀତିନୀତି ପାଳନ ନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଦିଘା ମନ୍ଦିରର ପରିଚାଳନା ISKCON ଦ୍ବାରା କରାଯାଉଛି, ଯେଉଁମାନେ ଏହାକୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ଏହା ପୁରୀ ମନ୍ଦିରରୁ ଭିନ୍ନ, ଯେଉଁଠାରେ କେବଳ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଏ।

ପୁରୀର ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ଦିଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଉଭୟ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ, ପୁରୀ ମନ୍ଦିରର ଐତିହାସିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଅତୁଳନୀୟ। ଦିଘା ମନ୍ଦିର ଏକ ଆଧୁନିକ ପ୍ରୟାସ ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟନ କେନ୍ଦ୍ର ରୂପେ ଅଧିକ ପରିଚିତ। ଦୁଇ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ଓ ସମ୍ମାନ ବଜାୟ ରଖି ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତିର ଗୌରବକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରାଯାଇ ପାରିବ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ପୁରୀ ଓ ଦିଘା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର:

ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ