ଜଣେ ନିଷ୍ଠାବାନ୍ ଓ ଅତି ଆଗ୍ରହୀ ସାଧକ ର ପରମ ଲକ୍ଷ ମୁକ୍ତି ହେଇଥାଏ | ଈଶ୍ଵର ପ୍ରାପ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମ ଜ୍ଞାନ, ଆତ୍ମ ଜ୍ଞାନ, ଅପରୋକ୍ଷ ଅନୁଭୁତି, ପ୍ରଭୁ ମିଳନ, ବୋଧି ପ୍ରାପ୍ତି ଇତ୍ଯାଦି ଜେ କୌଣସି ନାମ ଓ ସଂକଳ୍ପନା ହେଉ ନା କାହିଁ, ପ୍ରକୃତ ସାଧକ ସମକ୍ଷେ ଏହା ହି ଜୀବନର ସର୍ବ ସ୍ରେଷ୍ଠ ଉଦ୍ଦେଶ୍ଯ |

ଏହି ଲକ୍ଷ ରେ ପହଞ୍ଚିବା ଲାଗି ଅସଙ୍ଖ୍ଯ ସାଧନ ମାନବ କଲ୍ଯାଣ ପାଇଁ ଉପହାର ସ୍ବରୂପ, ଅବତାର, ମାହାପୁରୁସ ଓ ସଂତ ମାନେ ପ୍ରଦାନ କରି ଯାଇଅଛନ୍ତି | କୌଣସି ଭି ପଥ ରେ ଚାଲୁ ଥାଓ ନା କାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଏହି ମାର୍ଗ ରେ ପ୍ରଗତି କରୁଅଛ କି ନାହିଁ ତାର କିଛି ନିର୍ଧିଷ୍ଠ ମାପଦଣ୍ଡ ଅଛି | ଏହି ଗୁଡିକର ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରି, ସମୟ ସମୟ ରେ ନିଜର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିପାରିଲେ ବାଟ ବଣା ହେବ ନାହିଁ |

ମାୟା ର ପ୍ରଭାବ ରୁ ବଞ୍ଚି ବ୍ରହ୍ମ ଆଡକୁ ଆଗେଇବା ଅତ୍ଯନ୍ତ ସୁକ୍ଷ୍ମ ଓ କୌସଲ ର କାମ | ପ୍ରତିଟି ପାଦ ରେ ସମାଜ ର ଚାପ, ଅନ୍ଧ ବିଶ୍ୱାସ, ଅନ୍ଧ ମାର୍ଗଦର୍ଶ୍ୱକଙ୍କ ଉପଦେଶ ଇତ୍ଯାଦି ରୁ ନିଜ କୁ ବଞ୍ଚାଇ ସତ୍ଯ ଓ ଆଲୋକ ର ପଥ କୁ ଧରି ରଖିବାକୁ ହେବ | ସଠିକ ମାପଦଣ୍ଡ ନ ଥିଲେ ଭ୍ରାନ୍ତି ରେ ପଡି ବାଟ ବଣା ହେବା ସ୍ୱାଭାବିକ |

ତୁମ ପ୍ରଗତି ଏଥିରୁ କଦାପି ମାପାଯିବନୀ ଯେ ସଂସାର ଜଡିତ ମନୋସ୍କାମନା ପୁରଣ ହେଉଅଛି କି ନାହିଁ | ଯେ କୌଣସି ବାର, ବ୍ରତ, ପୂଜା, ପାଠ, ଉପାସନା, ଧ୍ଯାନ, ତନ୍ତ୍ର ଇତ୍ଯାଦି କୁ ମନୁଷ୍ଯ ନିଜ କାମନା ପୂର୍ତି ରେ ନିୟୁକ୍ତ କରାଇଥାଏ ସେ ସବୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ | ତାହା କେବଳ ଓ କେବଳ ବନ୍ଧନ ର କାରଣ | ଏ ଭଳି କି ସ୍ୱର୍ଗ ଭୋଗ ର ଅଭିଲାଶା ରେ ସାଧନା ଭି ବନ୍ଧନ ର କାରଣ | ଭବସାଗର ରୁ ପାର, ଅର୍ଥାତ ଆଉ କୌଣସି ଲୋକ ରେ ଜନ୍ମ ନ ନେବା ହି ପ୍ରକୃତ ମୁକ୍ତି |

ସାଂସାରିକ ବସ୍ତୁ, ବ୍ଯକ୍ତି, ଜାଗା ଇତ୍ଯାଦି ରୁ ସୁଖ ଭୋଗ ର ତୃଷ୍ଣା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ମାନେ ହି ଦୁଃଖ ଭୋଗ ର ବୀଯ ଭି ସୃଷ୍ଟି ହେଇଯାଏ | କାରଣ ଅସ୍ଥାୟୀତା ହି ପ୍ରକୃତି ର ଏକ ମାତ୍ର ସ୍ଥାୟୀ ନିୟମ | ତୁମେ କୌଣସି ବସ୍ତୁ, ବ୍ଯକ୍ତି, ଘଟଣା ଇତ୍ଯାଦି ର ଅଭିଲାଶା କରିବ, ତାହା ପୂର୍ଣ ହେଇଗଲେ ଭି ସେହି ଭଳି ସ୍ଥାୟୀ ରହିବ ତାହା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ | ଏ ଭଳି ଅସ୍ଥାୟୀ ସାଂସାରିକ ବସ୍ତୁ, ବ୍ଯକ୍ତି, ଘଟଣା ଇତ୍ଯାଦି ଉପରେ ନିଜ ସୁଖ କୁ ନିର୍ଭର ରଖି ଜୀବନ ରେ ଆଗେଇଲେ କେବଳ ଦୁଃଖ ହି ଦୁଃଖ | ସେଥିଲାଗି ଜ୍ଞାନୀ ମାନେ କହି ଗଲେ ଯେ ନିତ୍ଯ ଶାଶ୍ୱତ ଈଶ୍ଵର ଉପରେ ହି ନିର୍ଭର ରୁହ |

ମାପଦଣ୍ଡ ୧ : ସମତା

ତେଣୁ ଏକ ସାଧକ ର ପ୍ରଗତି ର ମାପଦଣ୍ଡ ହେଉଛି ସମତା | ବାହାର ଯଗତ ରେ ଅସ୍ଥାୟୀ ଘଟଣା ରୁ ବିସେଶ ପ୍ରଭାବିତ ନ ହେବା ହି ସମତା | ସୁଖ ତୁଲ୍ଯ କୌଣସି ଘଟଣା ଆସିଲା ତେବେ ତାକୁ ଅନାସକ୍ତ ହୋଇ ସମତା ଚିତ୍ତ ରେ ଭୋଗିବା | ଏହାକୁ ନିଜ କୁଶଳ କର୍ମ ର ଫଲ ମାନି ତାହାର ଆନନ୍ଦ ନେବା | ସେହି ସୁଖ କୁ ଟାଣି ଧରି ବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଦାପି କରିବା ନାହିଁ | ଅନିତ୍ଯତା ର ନୀୟମ ଯେଭଳି ଆମ ମସ୍ତିସ୍କ ରୁ କ୍ଷଣ କ

ପାଇଁ ଭି ଅଭୁଲା ନ ହେଉ |

ସେହିଭଳି ଦୁଃଖ ତୁଲ୍ଯ ଘଟଣା, ସାରିରିକ ହେଉ କି ମାନସିକ ହେଉ, ତାକୁ ମଧ୍ଯ ସମତା ଚିତ୍ତ ରେ ଭୋଗିବା | ଏହାକୁ ନିଜର ଅକୁଶଲ କର୍ମ ଭାବି ତାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିବା | ନିଜ ଦୁଃଖ କୁ ବିମୁଖ କରିବା କିଂବା ୟାକୁ ତାକୁ ଦୋଷ ଦେବା ମାତ୍ରେ ହି ତାର ସମ୍ବର୍ଧନ ହୋଇଯାଏ | ଅନ୍ଯମାନେ କେବଳ ସେ ଦୁଃଖ ତୁମ ପାଖେ ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ମାଧ୍ଯମ କିନ୍ତୁ ତାହାର ନିର୍ମାଣ ତୁମେ ହି ତୁମ ପୁର୍ବ କର୍ମ ଦ୍ବାରା କରି ଅଛ |

ତ ଯେକୌଣସି ସାଧନା ରୁ ତୁମ ସମତା ବଢୁଛି ତେବେ ତୁମେ ଜାଣି ନିଅ ଠିକ୍ ପଥ ରେ ଯାଉ ଅଛ | ତେବେ ତୁମେ ଜାଣି ନିଅ ପ୍ରଗତି ହେଉଅଛି |

ମାପଦଣ୍ଡ ୨ : ତ୍ଯାଗ ଓ ବୈରାଗ୍ଯ

ସେହିଭଳି ଅନ୍ୟ ଏକ ମାପଦଣ୍ଡ ହେଉଛି ତ୍ଯାଗ ଓ ବୈରାଗ୍ଯ | ଧୀରେ ଧୀରେ ସାଧନା ଦ୍ବାରା ଯଦି ତୁମ ମନ ରେ ସବୁ ଅନିତ୍ଯ ବସ୍ତୁ, ବ୍ଯକ୍ତି ପ୍ରତି ବୈରାଗ୍ଯ ଭାବ ଉଜାଗର ହେଉଛି ତେବେ ଠିକ୍ ପ୍ରଗତି ହେଉଛି | ବାଟ ଠିକ୍ ଅଛି | ଅନ୍ଯଥା ତୁମେ କେବଳ ଯେତେ ସମୟ ପୁଜା ପାଠ, ଧ୍ଯାନ ଇତ୍ଯାଦି କରୁଛ କେବେଳ ସେତିକି ସମୟ ମନ ସ୍ଥିର ରହୁଛି ଆଉ ବାକି ସମୟରେ ମନ ଘର, ଦ୍ବାରା, ସମ୍ପତି, ପରିବାର ଇତ୍ଯାଦି ଜଡିତ ନାନା ଚିନ୍ତା ରେ ଲାଗି ରହୁଛି ତେବେ ସାଧନା ରେ କୌଣସି ଅଭାବ ରହି ଜାଇଅଛି |

ସେହିଭଲ ତ୍ଯାଗ ର ଭାବ ବୃଦ୍ଧି ହେବା ଭି ପ୍ରଗତି ର ସଂକେତ | ମୋର ପଇସା, ମୋର ଜିନିସ, ମୋର ସମ୍ପତି, ଏଭଳି ଚିନ୍ତା ସବୁ ସଠିକ ବାଟରେ ଗଲେ ଧୀରେ ଧୀରେ କ୍ଷୟ ହେଇଥାଏ | ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଭି ଯିବ, କେବଳ ନିଜ ପରିବାର ବର୍ଗ ହି ନୁହେଁ, ଯଦି ତୁମଠୁ କିଛି ସାହାଯ୍ଯ ମାଗୁଅଛି ତେବେ ତୁମେ ଯଥାର୍ଥ ତ୍ଯାଗ କରିବାକୁ କୁଣ୍ଠାବତ ହେବ ନାହିଁ | ଯଦି ଅନେକ ସାଧନା ପରେ ଭି ତ୍ଯାଗ ଭାବ ତିବ୍ର ହେଉ ନାହିଁ ତେବେ ଜାଣ କୋଉଠି ତୃଟି ରହୁଛି |

ମାପଦଣ୍ଡ ୩ : ନିର୍ମଳ ଚିତ୍ତ

ଏବଂ ଅନ୍ତିମ ରେ ମନ ର ନିର୍ମଳତା ହେଉଛି ସବୁଠୁ ବଡ଼ ମାପ ଦଣ୍ଡ | ଜୀବନ ସାରା କର୍ମ କାଣ୍ଡ, ବାର, ବ୍ରତ ରେ ସମୟ ହରାଇଦେବା କିନ୍ତୁ ଯଦି ମନ ର କ୍ଳେଶ କ୍ଷୟ ହେଉ ନାହିଁ ତେବେ ସବୁ ଶ୍ରମ ବ୍ଯର୍ଥ | କ୍ରୋଧ, ବାସ୍ନା, ଈର୍ଷା, ଲୋଭ, ମୋହ ଓ ଭୟ, ଏହି ସବୁ ମନରୁ ଯଦି ଧୀରେ ଧୀରେ ନିକାଶ କରୁଛନ୍ତି ତେବେ ସାଧନା ସଫଳ ହେଉଛି | କିନ୍ତୁ ଏ ସବୁ ରେ ବିସେସ୍ କିଛି ତଫାତ ଆସୁନାହିଁ, ଓ କେବଳ ସାଧନା ସମୟରେ ହି ଶାନ୍ତି ଲାଗୁଛି ଆଉ ବାକି ସମୟରେ ସେହି ପୁରୁଣା ସ୍ୱଭାବ, ତେବେ କିଛି ତୃଟି ଅଛି |ଚିତ୍ତ ର ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିର୍ମଳ ହେବା ପରେ ହି ମୁକ୍ତି ର ଦର୍ଶନ ସମ୍ଭବ |

ତ ଏହି ୩ ଟି ମାପ ଦଣ୍ଡ ରେ ନିଜକୁ ମୂଲ୍ଯାଙ୍କନ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ଯଦି ଆପଣ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ତେବେ ସାଧନା ରେ ଆହୁରି ଉତ୍ସାହ ସହ ଲାଗି ପଡନ୍ତୁ | ଆଉ ଯଦି ଆପଣ ଦେଖୁଛନ୍ତି ଅନେକ ବର୍ଷ ର ପ୍ରୟାସ ପରେ ଭି ଏହି ସବୁ ଦିଗରେ କିଛି ବସେସ୍ ଉନ୍ନତି ହେଇ ପାରୁ ନାହିଁ ତେବେ ନିରାଶ ହୁଅନ୍ତ ନାହିଁ | ସଠିକ ମାର୍ଗଦର୍ସନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତୁ, ପ୍ରକୃତି ନିଶ୍ଚୟ ସାହାଜ୍ୟ ପଠାଇବ |

ମଙ୍ଗଳ କାମନା |

ଆଧ୍ଯାତ୍ମ ଜୀବନରେ ପ୍ରଗତି ର ମାପଦଣ୍ଡ

ସମତା, ତ୍ଯାଗ, ବୈରାଗ୍ଯ ଓ ନିର୍ମଳ ମନ ହେଉଛି ସାଧନା ରେ ପ୍ରଗତି ର ଲକ୍ଷଣ