ଜୀବନ ନଦୀ ସଦୃଶ । ତା'ର ପ୍ରବାହ ସରଳ ନୁହେଁ, କୁଣ୍ଡଳାକାର, କ୍ଷଣେ ଶାନ୍ତ, କ୍ଷଣେ ଘୋର ବିଲୋପ । ଏହି ନଦୀ ଉପରେ ଭାସୁଥିବା ମୋ ନଦୀକନ୍ୟା ଜୀବନର କାହାଣୀ ଶୁଣିବାକୁ ଚାହିଁଲେ, ମୁଁ କହିବି ମୋ ଅତୀତର ସୁନେଲି ସମୟ, ଅନୁତାପର କଳା ମେଘ, ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନର ଅନିଶ୍ଚିତ ଝଡ଼ର ଗପ ।

ସନ୍ଧ୍ୟାର ରକ୍ତିମା ଆଲୁଅ ମୋ କୁଟୀରର କାନ୍ଥକୁ ଛୁଇଁଲା, ଯେପରି ପୁରାତନ ଏକ ଆଲବମର ପୃଷ୍ଠା ଖୋଲିଗଲା । ମୁଁ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ, ମୋ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ସୁର, ପ୍ରଥମ ସ୍ପନ୍ଦନ, ପ୍ରଥମ ପ୍ରାଣବାୟୁ ମିଳିଥିଲା ଦପା ଗ୍ରାମର ସ୍ନିଗ୍ଧ ଆଲିଙ୍ଗନରେ । ଆଜିବି ବନ୍ଦ ଆଖିରେ ଦେଖିପାରେ ସେ ଗ୍ରାମକୁ – ଯେଉଁଠି ସବୁଜର ରାଜ୍ୟ ପ୍ରସାରିତ, ଯେଉଁଠି ଆମ୍ବ ଗଛର ଡାଳେ ଡାଳେ ଝୁଲୁଥିଲା ସୁନେଲି ସ୍ମୃତିର ଫଳ, ଆଉ ଯେଉଁଠି ନଦୀର କଳକଳ ଧ୍ୱନି ଥିଲା ମୋ ପିଲାଦିନର ଅନନ୍ତ ସଙ୍ଗୀତ ।

ମୋ ପିଲାଦିନ! ଆହା, ସେ ତ ଥିଲା ଏକ ଅକ୍ଷୟ ସ୍ଵର୍ଗ! ସକାଳେ ଶାଳୁଆ ଶିଶିରର ଝରଣା ଝରି ପଡ଼ୁଥିବା ବେଳେ, ଦପା ଉନ୍ନୀତ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଘଣ୍ଟା ବାଜି ଉଠୁଥିଲା । ମାଷ୍ଟରଙ୍କ କଣ୍ଠରେ ପଢ଼ା ଯାଉଥିବା ପାଠ ମୋ ପାଇଁ ଥିଲା ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍ଧ ସଙ୍ଗୀତ । "ଅ, ଆ, ଇ, ଈ..." ର ମଧୁର ଧ୍ୱନି ଯେପରି ଶିଶୁ ମନକୁ ଜ୍ଞାନର ଅମୃତ ଝରାଇଦେଉଥିଲା । ସହପାଠୀଙ୍କ ସହିତ ଲୁଚକାଳି ଖେଳିବା, କାଳି ଆଈଙ୍କ ଆମ୍ବ ତୋଟାରେ ଆମ୍ବ ଚୋରି କରି ଖାଇବା – ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଥିଲା ଏକ ଅମୃତ ବିନ୍ଦୁ, ଯାହା ମୋ ହୃଦୟ ପଟ୍ଟିକାରେ ସୁନାର ଅକ୍ଷରରେ ଖୋଦିତ ହୋଇ ରହିଗଲା । ସପ୍ତମ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦପା ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପାଠ ପଢ଼ିଲି । ପାଠପଢ଼ା ଥିଲା ମୋ ପାଇଁ ଏକ ସୁଗନ୍ଧିତ ଫୁଲ ଭଳି – ମନ ଯେପରି ମହମମକ୍ଷୀ, ସେଥିରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥିଲା । ତା’ପରେ ବାଶୁଳୀ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଯାତ୍ରା । ସେଇ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଲାଲ ଇଟାର ଦେଉଳ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀରେ କୃତିତ୍ଵର ସହ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଲି । ବାପାଙ୍କ ଆଖିରେ ଯେଉଁ ଆଲୋକ ଖେଳିଗଲା, ତାହା ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପରେ ଆକାଶର ଶେଷ ସୁନେଲି ରେଖାଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଅଧିକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଥିଲା । ତାଙ୍କ କଠିନ ହାତ ମୋ କାନ୍ଧରେ ପଡ଼ିବା ଅନୁଭବ ଯେପରି ଆଶୀର୍ବାଦର ଗରମ ସ୍ପର୍ଶ – ଏବେ ମଧ୍ୟ ମୁଁ ତାହା ଅନୁଭବ କରିପାରେ ।

ଭଦ୍ରକ ଜୁନିୟର କଲେଜରେ ବାଣିଜ୍ୟରେ ପଢ଼ିବା ଆରମ୍ଭ କଲି । ତା’ପରେ ଭଦ୍ରକ ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ବାଣିଜ୍ୟରେ ସ୍ନାତକ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ନାମ ଲେଖାଇଲି । କିନ୍ତୁ ଜୀବନର ନିୟାମକ ଯେପରି ହଠାତ୍ ବିପରୀତ ଦିଗେ ଘୁରିଗଲା । ସ୍ନାତକ ଦ୍ଵିତୀୟ ବର୍ଷରେ ମୋ ଦେହ ଅସୁସ୍ଥ ହେଲା । ମାନସିକ ଚିନ୍ତା ଓ ଶାରୀରିକ ଦୁର୍ବଳତା ଯେପରି ଦୁଇଟି ଅଦୃଶ୍ୟ ଶିକଳି – ମୋ ଉପରେ କଠିନ ଚାପ ଦେଲେ । ପାଠ ପଢ଼ା ହେଲା ଅସମ୍ଭବ । ମସ୍ତିଷ୍କ ଯେପରି ଘନ କୁହୁଡ଼ିଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ, ଚିନ୍ତାଧାରା ହେଲା ଅସ୍ପଷ୍ଟ, ଅସ୍ଥିର । ବାଣିଜ୍ୟର ସ୍ନାତକ ଅଧା ରାସ୍ତାରେ ଛାଡ଼ିବାକୁ ପଡିଲା । ହାୟ! ସେଇ ଅସମାପ୍ତ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଯେପରି ମୋ ଜୀବନର ଏକ ଅସମାପ୍ତ ଅଧ୍ୟାୟ ଭାବେ ରହିଗଲା ।

ଶରୀର ଟିକେ ସୁସ୍ଥ ହେବା ପରେ, ନିଜକୁ ପୁନର୍ବାର ଠିଆ କରାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲି । ଚରମ୍ପା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ କଳା ବିଭାଗରେ ସ୍ନାତକ ପାଇଁ ନାମ ଲେଖାଇଲି । ଜୀବନକୁ ନୂଆ ଭାବରେ ଧରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଗ୍ୟ ଯେପରି ମୋ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ା କରୁଥିଲା । ୨୦୨୧ ମସିହାର ଶୀତ ଋତୁ । ଏକ ଭୟଙ୍କର ରାତି । ବାପାଙ୍କର ହଠାତ୍ ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଗଲା । ସେ ରାତିର ଶୀତ ଯେପରି ମୋ ହୃଦୟ ଭିତରେ ଶିହରଣ କରିଯାଇଥିଲା, ମୋ ଭବିଷ୍ୟତର ସବୁ ଆଶା ଓ ଆକାଂକ୍ଷାକୁ ତୁଷାରରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ କରିଦେଇଥିଲା । ସେଇ କଠିନ ହାତ, ଯେଉଁ ହାତ ମୋତେ ଉଚ୍ଚେ ଉଠାଇ ଦେଖାଇଥିଲେ, ସେଇ ଆଖି, ଯେଉଁ ଆଖିରେ ମୋ ସଫଳତାର ଝଲକ ଦେଖି ଆଲୋକିତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ଯେଉଁ ଘରେ କେବେ ହସ ଓ ଆଶାର ରଙ୍ଗ ଖେଳୁଥିଲା, ସେଇ ଘରେ ଆଜି ଥିଲା ମୃତ୍ୟୁର ଭୟଙ୍କର ନୀରବତା, ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଥିବା ଆଶାର କଣ୍ଠସ୍ୱର । ବୋଉଙ୍କ କାନ୍ଦଣା ଥିଲା ଏକ କାତର ଧାରା, ଯେପରି ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିବା ବାଉଁଶ ବାଂଶୁରୀର ବିଷାଦପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱର । ଆଉ ତାଙ୍କ ପାଖରେ... ମୋ ବଡ଼ ଭଉଣୀ ଓ ସାନ ଭାଇ । ବଡ଼ ଭଉଣୀ ବାପାଙ୍କ ଶୋଇଥିବା ଶଯ୍ୟାର କାନ୍ଥକୁ ଆଉଜି ଧରି ଧରି କାନ୍ଦୁଥିଲା, ତାଙ୍କ କାନ୍ଦଣାରେ ଥିଲା ଏକ ଅସହାୟ ପ୍ରଶ୍ନ: "କାହିଁକି ବାପା? କାହିଁକି ଆମକୁ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲେ?" ତାଙ୍କ କାନ୍ଦରେ କମ୍ପୁଥିଲା ଶୀତ ଓ ଶୋକର ଦ୍ୱିତାପର । ଶଯ୍ୟାରେ ଶୋଇଥିବା ବାପାଙ୍କ ଶାନ୍ତ ମୁଖ ମଣ୍ଡଳ । ଏସବୁ ଏକ ଅମିଟା ଛାପ ପରି ମୋ ସ୍ମୃତିର ଚିତ୍ରପଟରେ ରହିଗଲା ।

ବାପାଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ଯାତ୍ରା ପରେ, ଘରେ ଆସିଲା ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ଶୀତ । ଯେଉଁ ଶୀତ କେବଳ ଶାରୀରିକ ନୁହେଁ, ମାନସିକ, ଆତ୍ମିକ । ବୋଉଙ୍କ ଚେହେରାରୁ ହସ ଯେପରି ଚିରଦିନପାଇଁ ଉଭେଇ ଯାଇଥିଲା । ଆଉ ବଡ଼ ଭଉଣୀ? ତା ଆଖିରେ ଥିବା ଚିନ୍ତା ଓ ଅନିଶ୍ଚିତତା ମୋ ହୃଦୟକୁ ଛୁରି ପରି ଭେଦି ଯାଉଥିଲା । ଘରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥା? ସମସ୍ତେ କ'ଣ କହିବେ? ମୁଁ ଯେପରି ଜୀବନର ଏକ ମରୁଭୂମିରେ ଠିଆ ହୋଇଗଲି । ଚାରିଆଡ଼େ ଅନ୍ତହୀନ ବାଲୁକାରାଶି, କୌଣସି ଛାୟା ନାହିଁ, କୌଣସି ଦିଗଦର୍ଶନ ନାହିଁ।
ସେହି ଯନ୍ତ୍ରଣାମୟ ଦୁଇ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ସଂଘର୍ଷ ସହି ମୁଁ କଳାରେ ସ୍ନାତକ ଶେଷ କରିଥିଲି । କିନ୍ତୁ ସେଇ ସମୟରେ ମୋ ମନ ଥିଲା ଏକ ଯୁଦ୍ଧଭୂମି, ଶୋକ ଓ ଦାୟିତ୍ୱର ମଧ୍ୟରେ ପିଶି ହୋଇଯାଉଥିବା ଯୁଦ୍ଧଭୂମି । ସ୍ନାତକ ହାସଲ କଲି, କିନ୍ତୁ ତାହା ଥିଲା ଏକ ନିର୍ଜୀବ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ମାତ୍ର, ଯାହା ମୋ ଭିତରର ଶୂନ୍ୟତାକୁ ପୂରଣ କରିପାରିଲା ନାହିଁ । ବାପାଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତି ଯେପରି ମୋ ଜୀବନର ମୂଳଦୁଆକୁ ହଲାଇ ଦେଇଥିଲା ।

ଏବେ... ଏବେ ମୁଁ ବସିଛି ସମୟର ଏକ ଅଜ୍ଞାତ ମୋଡ଼ରେ । ସରକାରୀ ଚାକିରୀ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରୁଛି, କିନ୍ତୁ ମନ ଭିତରେ ବସିଛି ଗଭୀର ଅନୁତାପ । ହାୟ! କେତେ ଭୁଲ୍ ମୁଁ କରିଗଲି! ସମୟ ଯେପରି ବାଲିରୁ ଖସିଯାଉଥିବା ଜଳଧାରା, ମୁଁ ତାହା ହାତରେ ରଖିପାରିଲି ନାହିଁ । ଯଦି ସମୟରେ ସ୍ନାତକ ଶେଷ କରିଥାନ୍ତି, ବାପାଙ୍କୁ ମୋ ସଫଳତାର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖାଇଥାନ୍ତି, ତା’ହେଲେ କ’ଣ ସେ ଅଧିକ ଆନନ୍ଦିତ ହୋଇନଥାନ୍ତେ କି? ଆଜି ମୁଁ କ’ଣ? ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟହୀନ ନଦୀ ଭଳି – ଯାହାର ନା କୌଣସି ଉତ୍ସ ଅଛି, ନା କୌଣସି ସାଗର ସଂଯୋଗ । ବୟସ ଯେପରି ଝରିପଡିଥିବା ପାତ୍ରରୁ ଜଳ ଖସିଯାଉଛି, କିନ୍ତୁ ମୁଁ ତାହା ରୋକିପାରୁ ନାହିଁ । କେବଳ ଅନୁତାପ ହିଁ ମୋର ସ୍ଥାୟୀ ସାଥୀ, ଯେପରି ଏକ ଅଦମ୍ଯ ଛାୟା ଯାହାକୁ ଛୁଇଁବାକୁ ଗଲେ ମଧ୍ୟ ଧରିପାରୁ ନାହିଁ । ପଛକୁ ଫେରି ଚାହିଁଲେ ଦେଖେ ଅସଂଖ୍ୟ ଅସମାପ୍ତ ଅଧ୍ୟାୟ, ଆଗକୁ ଚାହିଁଲେ ଦେଖେ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ପଥ । ମନ ଭିତରେ ଏକ ଅପୂର୍ଣ୍ଣତାର ଝରଝର ଶବ୍ଦ ବାଜି ରହିଛି । ବାପାଙ୍କ ଆଖିର ସେଇ ଆଶା ଆଉ ମୋ ଆଖିରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ବୋଉଙ୍କ ବୁଢ଼ାପାର ଚିନ୍ତା ମୋ ହୃଦୟକୁ ଭାରା କରିଦେଉଛି ।

ସମୟ ଯେପରି ଏକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । ମୁଁ ବସି ଅତୀତର ସୁନେଲି ଫ୍ରେମ୍ସ୍ ଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖୁଛି: ଦପାର ପଥ ଧୂଳିରେ ଦୌଡୁଥିବା ପିଲାଟି, ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀ ପରୀକ୍ଷାଫଳ ଦିନ ବାପାଙ୍କ ଗର୍ବିତ ହସ, କଲେଜ ଦିନର ସ୍ୱପ୍ନ... ତା'ପରେ ଆସେ କଳା ଫ୍ରେମ୍: ଶିଥିଳ ଶରୀର, ଔଷଧର ଖୋଳ, କଟକ ବଡ଼ ଡାକ୍ତରଖାନାର କୋରିଡ଼ର, ଆଉ ତା'ପରେ... ସେଇ ମାମୁଲି ଘରେ ଶଯ୍ୟାରେ ଶାନ୍ତ ପଡ଼ିଥିବା ବାପାଙ୍କ ଶେଷ ରୂପ। ଏବେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ସ୍କ୍ରିନ୍ ଖାଲି । ମୁଁ କେବଳ ଦେଖୁଛି ଏକ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭବିଷ୍ୟତର ଝାଞ୍ଜରିତ ଛାୟା ।

ମୋର ହୃଦୟ ହୁଏତ ଏକ ଶୂନ୍ୟ ଗୀତ । ଯେଉଁ ଗୀତର ଧୂନ ନାହିଁ, ବୋଲ ନାହିଁ, କେବଳ ଅପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱରର ଏକ ଦୀର୍ଘ ଟାଣ । ବାପାଙ୍କ ଛାଇ ମୋ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଚାଲିଛି, କିନ୍ତୁ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ କିଛି ଦେଖାଇ ପାରୁ ନାହିଁ । ବୋଉଙ୍କ ଆଖିରେ ଥିବା ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ମୋ ପାଖରେ ନାହିଁ । ଏହି ଅନିଶ୍ଚିତତା, ଏହି ଅନୁତାପର ଭାର – ଏହା ହେଉଛି ମୋ ଏବେକାର ଯାତ୍ରାର ଅଂଶ ।

କେଉଁଠି ଭୁଲିଲି? କେଉଁ ସମୟରେ ପଥ ଭ୍ରଷ୍ଟ ହେଲି? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ମୋ ମନକୁ କ୍ଷୟ କରୁଛି । ଜୀବନ ଏକ ମରୁଭୂମି ପରି ଅନୁଭବ ହେଉଛି, ଯେଉଁଠି ଛାୟା ନାହିଁ, ପାଣି ନାହିଁ, କେବଳ ଅନ୍ତହୀନ ବାଲିରାଶି ଓ ପଛକୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିବା ଅସଂଖ୍ୟ ପଦଚିହ୍ନ – ଯେଉଁଥିରୁ ଅଧିକାଂଶ ଅସଫଳତାର । ମୁଁ ହତାଶ, କିନ୍ତୁ ନିରାଶ ନୁହେଁ । ଆଶାର ଏକ କ୍ଷୀଣ ସୂତା ଆଜି ମଧ୍ୟ ବାନ୍ଧି ରଖିଛି । କଦାଚିତ୍ ଆଉ ଏକ ଝରକା ଖୋଲିଯିବ, ସମୟର ଝଡ଼ ଶାନ୍ତ ହୋଇ ଏକ ନୂଆ ପଥ ଦେଖାଇବ । ସେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ... ମୁଁ ମୋ ଅନୁତାପର ଭାର ଓ ବାପାଙ୍କ ଅପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଶାକୁ ହୃଦୟରେ ଧରି ଜୀବନ ନଦୀର ପ୍ରବାହ ସହିତ ଭାସିଚାଲିଛି, ମନେ ପକାଇଚାଲିଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ବାଲ୍ୟକାଳକୁ, ଯେତେବେଳେ ଚିନ୍ତା ନାମକ ରୋଗ ମୋ ନିଷ୍କଳଙ୍କ ଜୀବନକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିନଥିଲା ।

ସମୟ ତ କାଳସ୍ରୋତରେ ବହି ଯାଉଛି । କ’ଣ ମୋର ମଧ୍ୟ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଏହି ନଦୀରେ ଏକ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ତରଙ୍ଗ ପରି ମିଶି ଯିବ, ନା କୋଉଁ କୂଳରେ ଲାଗି ଏକ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଛାପ ଛାଡ଼ିଯିବ? ଏହାର ଉତ୍ତର ଆଜି ମୋ ପାଖରେ ନାହିଁ... କେବଳ ଅତୀତର ମଧୁର ଯନ୍ତ୍ରଣା ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଆଭାସ ମଧ୍ୟରେ ଝୁଲୁଛି ମୋ ଆତ୍ମା । ହେ ସମୟ! ତୁମର ଏଇ ଝରକାରେ କେତେଥର ମୁଁ ମୋ ପ୍ରତିଛବି ଦେଖିବି? କେତେଥର ମୁଁ ପଛକୁ ଫେରି କାନ୍ଦିବି? ଏବଂ... କେବେ ଆଗକୁ ଚାହିଁ ହସୁଟିଏ ଫୁଟାଇପାରିବି?

ଅନୁତାପର ଆଲୋକ

ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ, ଭଦ୍ରକ