ମୋର ପୁର୍ବ ଚର୍ଚା ରେ ବେଦ ଓ ଉପନିଷଦ ମାନଙ୍କ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଜ୍ଞାନ ବିଷୟରେ ଅଳ୍ପ କିଛି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲି | ନିତ୍ଯ ଅନିତ୍ଯ ବୀବେକ, ଡିଗ୍ ଦୃଶ୍ଯ ବୀବେକ ଏବଂ ଅବସ୍ଥା ତ୍ରୟ ବୀବେକ, ଏହି ଉପସାଧନ ଗୁଡିକ ଖୋଲା ମନରେ ବିଚାର କରି ଦେଖିଲେ ଜଣେ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଲୋକକୁ ନିଶ୍ଚୟ ତର୍କସଙ୍ଗତ ଲାଗିବ | ତଥାପି କାହିଁ ଏହି ଜ୍ଞାନ ପାଇ ନେଇ ଆମ ଜୀବନରେ କିଛି ତଫାତ ଆସିଲା ନାହିଁ | ସେହି ପୁରୁଣା ଭଳି ଚିନ୍ତା, ସେହି ଦୁଃଖ | ମୁକ୍ତି ର କୌଣସି ଆଭାସ କାହିଁ ଆସି ପାରିଲା ନାହିଁ |

ଏହାର ଉତ୍ତର ମାହାଭାରତ ର ଗଭୀରତା ରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ହେଇ ଅଛି | ପ୍ରତ୍ଯେକ 5 ପାଣ୍ଡବ ଧର୍ମ ର ପଥ ରେ ଚାଲିଥିଲେ | ଦାନ, ସଦାଚାର, ନ୍ୟାୟ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଖେ ଥିଲା, କିନ୍ତ କେବଳ ଅର୍ଜୁନ ହି କାହିଁକି ସେ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତି କରିବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ଯ ହେଲେ | କାହିଁକି ନା ଏହି ଧାର୍ମିକ ଗୁଣ ଗୁଡିକ ଆବଶ୍ୟକ କିନ୍ତ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ | ଚିତ୍ତ ର ଏକାଗ୍ରତା ଓ ଚିତ୍ତ ର ସମତା ଦ୍ବାରା ହି ଏହି ଜ୍ଞାନ ର ଅନ୍ତକରଣ କରି ହେବ | ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ଯ ଙ୍କ ଏକ ଲୟ ପରିକ୍ଷା ରେ କେବଳ ସିଏ ହି ଉତ୍ତୀର୍ଣ ହୋଇ ପାରିଥିଲେ |

ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ନିର୍ବାଣ ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ସେ ମାନବ ମାନଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ରୁ ମୁକ୍ତି କାର୍ଯ୍ଯ ରେ ଲାଗି ପଡିଲେ | ତାଙ୍କ ଧର୍ମ ଚର୍ଚା ଶୁଣିବା ପାଇଁ ଦୁର ଦୁର ରୁ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ଯା ରେ ଭିକ୍ଷୁ ଓ ଗୃହସ୍ତ, ନର, ନାରୀ, କିନର ସମସ୍ତେ ଆକର୍ସିତ ହେଇ ତାଙ୍କ ପାଖେ ପହଞ୍ଚିଲେ | ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରୁ ଅନେକ ଶିଷ୍ଯ କେବଳ ଧର୍ମ ଚର୍ଚା ଶୁଣି ହି ଜୀବନ ମୁକ୍ତ ହେଇ ଯାଇଥିଲେ, କିନ୍ତ ପ୍ରାୟ ଶିଷ୍ଯ ମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଉପଦେଶ ଅନୁଯାଇ ଅନେକ ବର୍ଷର ଅଭ୍ଯାସ କରିବା ପଶ୍ଚାତ ହି ଜ୍ଞାନ ର ବୋଧ ହୋଇ ପାରିଥିଲା |

ଏହା ଜଣେ ବ୍ଯକ୍ତି ର ପୁର୍ବ ଜନ୍ମ ର କୁଶଳ କର୍ମ ଓ ସାଧନା ର ପରିଣାମ | ଅର୍ଜୁନ ଓ ବୁଦ୍ଧ ଙ୍କ ସେ ଶିଷ୍ଯ ମାନଙ୍କ ପୁର୍ବ ଜନ୍ମର ଦାନ, ଧର୍ମ ଓ ଆଧ୍ଯାତ୍ମିକ ସାଧନା ଯୋଗୁ ହିଁ ତାଙ୍କ ଚିତ୍ତ ଏକାଗ୍ର ହେଇ ପାରିଥିଲା |

କିନ୍ତ ଆମ ଭଳି ସାଧାରଣ ମଣିଷଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଚିତ୍ତ କୁ ସମତା ରେ ଆଣିବା ଏବଂ ତାର ଏକାଗ୍ରତା କରିବାର କୌଶଲ ହାସଲ କରିବାକୁ ହେବ | ଏଥି ଲାଗି ବିପସନା, ରାଜ ଯୋଗ ଇତ୍ଯାଦି ଭଳି ଅନେକ ପ୍ରଣାଳୀ ଅଛି | କିନ୍ତ ମୁଁ ଏହି ଭିଡିଓ ରେ ମହର୍ଷି ପାତଞ୍ଜଲିଙ୍କ ରାଜ ଯୋଗ ପ୍ରଣାଳୀ ବିଷୟରେ ଚର୍ଚା କରିବି |

ଆଷ୍ଟାଙ୍ଗ ମାର୍ଗ

ଏହି ମାର୍ଗ ରେ ଆଠ ଟି ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ଯରୁ ଦେଇ ଆଗେଇବାକୁ ହୁଏ ଜଣେ ସାଧକ୍କୁ | ସେଥି ଲାଗି ଏହାକୁ ଆଷ୍ଟାଙ୍ଗ ମାର୍ଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ |

ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ହେଉଛି ୟମ ଓ ନୀୟମ | ସଦାଚାରପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନ ଏକ ସାଧକ ର ଆଧ୍ଯତ୍ମ ପ୍ରଗତି ର ଅନୁଷ୍ଠାନ | ଜଣେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଗୁରୁ ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ନବ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ କୁ ୟମ ଓ ନୀୟମ ରେ ଦୀକ୍ଷିତ କରି ତାକୁ କିଛି ମାସ ନିରୀକ୍ଷଣ କରେ | ଆଉ ଯଦି ସେ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ଦୃଢ ସଂକଳ୍ପ ସହିତ ସେଗୁଡିକର ପାଲନ କରେ, ତେବେ ହି ତାକୁ ଆଗକୁ ଯିବା ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ କରିଥାଏ |

୫ଟି ୟମ ହେଉଛି

୧. ସତ୍ଯ

୨. ଅହିଂସା

୩. ବ୍ରହ୍ମଚାର୍ଯ୍ଯ

୪. ଅତ୍ସେୟ କିମ୍ବା ଅକପଟତା

୫. ଅପରିଗ୍ରହ କିମ୍ବା ନିର୍ଲୋଭ

୫ଟି ନିୟମ ହେଉଛି

୧. ସ୍ୱଚ୍ଛ

୨. ସନ୍ତୋଷ

୩. ତାପସ

୪. ସ୍ୱାଧ୍ଯାୟ କିମ୍ବା ସ୍ୱୟଂ ଅଧ୍ଯୟନ

୫. ଈଶ୍ଵର ପ୍ରାଣିଧାନ

ଏହା ବ୍ଯତିତ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ର ନିଶା ଦ୍ରବ୍ଯରୁ ମୁକ୍ତ ହେବାକୁ ହେବ ଏକ ଆଗ୍ରହି ସାଧକକୁ |

ୟମ ଓ ନିୟମ ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଇ ସାରିଲାପରେ, ଜଣେ ସାଧକକୁ ଶରୀର ର ସ୍ଥିରତା ଆଣିବାକୁ ହେବ, ଯୋଗ ଆସନ ଦ୍ବାରା | ଅନେକ ଶାରୀରିକ ବେଦନା, ରୋଗ ଓ ବ୍ଯାଧି ମଧ୍ୟଦେଇ ଯିବାକୁ ପଡେ ମଣିଷ କୁ | ଜଣେ ଇଛୁକ ବ୍ଯକ୍ତି ଯଦି ପ୍ରତି ମୁହୁର୍ତ୍ତରେ ଶାରୀରିକ ପୀଡ଼ା ରୁ ଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ତ ତାର ଚିତ୍ତ ଏକାଗ୍ର ନ ହେଇ ପାରିବା ସ୍ୱାଭାବିକ | ତ ସେଥି ଲାଗି ମହର୍ଷି ଆମକୁ କିଛି ଆସନ ର ଅଭ୍ଯାସ କରିବାକୁ ଦେଇଗଲେ | ଆମକୁ ଏହି ସଂକେତ କରିଲେ ଜେ ପ୍ରଥମେ ଶରୀର ର ସମତା ଆଣ | ଏବଂ ଆଜିକା ସମୟ ରେ ଏହି ସ୍ଥିତି ରେ ପହଞ୍ଚିବାକୁ ହେଲେ ନିଜ ଖାଦ୍ଯ ଓ ଜୀବନ ସୈଲୀ ରେ ଅନୁଶାସନ ଆଣିବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ |

ଚତୁର୍ଥ ଅବସ୍ଥା ହେଉଛି ପ୍ରାଣାୟମ | ଶରୀର ସ୍ଥିର ହେଇଗଲେ ଭି ଅନ୍ତର ରେ ବିଶୃଙ୍ଖଲିତ ପ୍ରାଣ, ଆମକୁ ବ୍ଯାକୁଳ କରାଇଥାଏ | ଏଥି ଲାଗି ଭିନ୍ନ ପ୍ରଣାଳୀ ସିଖାଇଲେ ଆମକୁ ମହର୍ଷି | ସେ ଆବିଷ୍କାର କଲେ ଜେ ଅନ୍ତର ରେ ପ୍ରବାହିତ ପ୍ରାଣ କୁ ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ହେବ | କିନ୍ତ ଆଜିକା ସମୟରେ କେବଳ ତାହା ହି ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ | ଫୋନ୍, ଟେଲିଭିଜନ୍ ଇତ୍ଯାଦି ର ସଠିକ ଉପଯୋଗ କରିବାକୁ ହେବ | ଅଦରକାରୀ ନ୍ଯୁଜ୍, ସିରିୟଲ୍, ଭିଡିଓ ଓ ବୃଥା ବାର୍ତାଲାପ ରୁ ପ୍ରାଣ ଅସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ | ତ ସାଧକକୁ ସାବଧାନ ହୋଇ ଧୀରେ ଧୀରେ ନିଜ ପ୍ରାଣ କୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେ ଆଣିବା ଉଚିତ |

ଏହା ପରର ସ୍ଥିତି ଗୁଡିକ ଅନ୍ତରସ୍ଥ | ସେଗୁଡିକ ସବୁ ମନ ର ସ୍ଥିତି | ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ଯକ୍ତି ନିଜ ଶରୀର ଓ ପ୍ରାଣ କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ସିଖିଯାଏ ଓ ସୁଖ ପୁର୍ବକ କୌଣସି ଏକ ଆସନ, ଯେଭଳି କି ପଦ୍ମାସନ, ସୁଖାସନ ଇତ୍ଯାଦି ରେ ଲମ୍ୱା ସମୟ ପାଇଁ ବସି ପାରେ, ତେବେ ପରବର୍ତି ସ୍ଥିତି ଜାଗ୍ରତ ହୁଏ | ତାହା ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ଯାହାର | ଏହି ସ୍ଥିତି ରେ ମନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମାନଙ୍କ ଠାରୁ ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ ନାହିଁ | ମନ ରେ ଉଠୁଥିବା ଇଚ୍ଛା ଓ ଅନିଚ୍ଛା ଏବଂ ବାହାର ଯଗତ ର ଶବ୍ଦ, ସ୍ପର୍ଶ, ଗନ୍ଧ ଇତ୍ଯାଦି ରୁ ବିଚଳିତ ହୁଏ ନାହିଁ |

ଷଷ୍ଠ ଓ ସପ୍ତମ ଅବସ୍ଥା ରେ ମନ ର ଏକାଗ୍ରତା ଯାଗୃତ ହୁଏ | ତାକୁ ଯେଉଁ ଚିନ୍ତା ରେ ଲଗା ହେଇଥାଏ, ସେ ମନ୍ତ୍ର ହେଉ କିମ୍ବା ଆକୃତି ହେଉ କିମ୍ବା ସ୍ୱାସ ର ଆଗାମନ ହେଉ, ସେଇଥିରେ ହି ଲାଗି ଥାଏ | ଏହି ଅବସ୍ଥା ଗୁଡ଼ିକଙ୍କୁ ଧାରଣା ଓ ଧ୍ଯାନ ନାମରେ ଉଲେଖିତ ହୋଇ ଅଛି | ଧାରଣା ରେ ଚିତ୍ତ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଏକ ଲୟ ରେ ରୁହେ କିନ୍ତ ସେହି ଲୟ ଅଲ୍ପ ସମୟ ରେ ଭାଙ୍ଗି ଯାଏ ଏବଂ ଫୁଣି ଲୟ ରେ ଆସି ଯାଏ | କିନ୍ତ ଧ୍ଯ୍ଯନ ରେ ଗୋଟେ ଲମ୍ବା ସମୟ ପାଇଁ ଏକ ଲୟ ବଜାୟ ହୋଇ ରହିଥାଏ |

ଅନ୍ତିମ ରେ ଜଣେ ସାଧକ ଯେବେ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଧ୍ଯାନ ର ଅଭ୍ଯାସ ରେ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିଦିଏ ତେବେ ସମାଧି ର ସ୍ଥିତି ଉଯାଗ୍ର ହୁଏ | ଏହା ସେ ସ୍ଥିତି ଯେଉଁଠି ପରମ ସତ୍ଯ ର ବୋଧ ହୁଏ | ମାୟା ଓ ସବୁ ପ୍ରପଞ୍ଚ ର ମିଥ୍ଯା ସ୍ୱରୁପ ର ସ୍ପଷ୍ଠ ଅନୁଭୁତି ହୁଏ ଏବଂ ନିତ୍ଯ ର ଦର୍ଶନ ହୁଏ | ଏହି ଅବସ୍ଥା ର ଗୋଟେ କ୍ଷଣ ର ଅନୁଭୁତି ହି ସାଧକର ଜୀବନ ପାଲଟାଇ ଦିଏ | ସେ ଜ୍ଞାନ ର ଚକ୍ଷୁ ରେ ନିଜ ପ୍ରକୃତ ସ୍ୱରୁପ କୁ ପ୍ରଥମ ଥର ଦେଖେ | ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବେ ଏବେ ବୁଝିପାରେ ଜେ ଭଗବାନ ଯେବେ ମନୁଷ୍ଯ କୁ କହିଲେ ନା ତୁମେ ଶରୀର, ନା ହି ଏ ମନ, ତାର ଅର୍ଥ କଣ |

ଏହି ଜ୍ଞାନ ପାଇ ସେ ନିତାନ୍ତ ଶାନ୍ତି ରେ ବିହାର କରେ ଓ ସବୁ କର୍ମ ନିସ୍ୱାର୍ଥ ରେ ଅନାସକ୍ତ ହେଇ କରେ | କିନ୍ତ ସେ ସ୍ଥିତି ରେ ପହଞ୍ଚିବା ଲାଗି ସମୟ ଏବଂ ଉଦ୍ୟମ ଦରକାର | ଅଭ୍ଯାସ ରେ ନିରନ୍ତରତା ଅନିବାର୍ଯ୍ଯ | କିନ୍ତ ଏହା ସ୍ୱାଭାବିକ କାହିଁକି ନା ଆମେ ହି ନିଜେ ଆମର ଅଜ୍ଞାନ ଦ୍ୱାରା ମନ ର କ୍ଳେଶ ଜନ୍ମ ଜନ୍ମ ରୁ ସଂଗ୍ରହ କରିଛୁ ଓ ବଢ଼ାଇଛୁ | ପ୍ରତି କ୍ଷଣ ଯଦି ଆମ ମନ ଅଶାନ୍ତ, ତେବେ ଆମେ ହି ତାର ନିର୍ମାତା | ଏବେ ଆମକୁ ହି ପରିସ୍ରମ କରିବାକୁ ହେବ ତାର ନିବାରଣ ପାଇଁ | ଯେପର୍ଯ୍ଯନ୍ତ ମନ ର ସବୁ କ୍ଳେଶ ଯେଭଳି କି କ୍ରୋଧ, ମୋହ, ଈର୍ଷା, ବାସ୍ନା, ଭୟ ଓ ଲୋଭ ଦୁର ହେଇ ନାହିଁ, ସେପର୍ଯ୍ଯନ୍ତ ମନ ଏକାଗ୍ର ହେଇ ପାରେ ନାହିଁ | ବିଚକ୍ଷଣ ହେଇ ସଂସାର ର ବସ୍ତୁ ଗୁଡିକରେ ଗୁଡେଇ ତୁଡେଈ ହେଇ ଯାଏ | ଅଷ୍ଟାଂଗ ମାର୍ଗ ଦ୍ବାରା ଯଥାରୀତି ଏହି କ୍ଳେଶ ସବୁ କ୍ଷୟ ହୁଏ | ଯେତେ ଯେତେ କ୍ଷୟ ହୁଏ ସେତେ ସେତେ ଶାନ୍ତି ର ଅନୁଭୁତି ହେଇଚାଲେ | ସେଥିଲାଗି ମହର୍ଷି କହିଲେ ଯୋଗ ହେଉଛି ଚିତ୍ତ ବ୍ରିତ୍ତି ନିରୋଧ |

ଚିତ୍ତ ବ୍ରିତ୍ତି ନିରୋଧ : ରାଜ ଯୋଗ

ମହର୍ଷି ପାତଞ୍ଜଲିଙ୍କ ଆଷ୍ଟାଙ୍ଗ ମାର୍ଗ ର ସାହାଜ୍ୟ ରେ ମୁକ୍ତ ଅବସ୍ଥା ପହଞ୍ଚିବା ର ପ୍ରଣାଳି