ସଭ୍ୟତାର ଅବଗୁଣ୍ଠିତ ଅସ୍ତରଣ ଛାଇରେ ସମାଜର ବାସସ୍ଥାନ | ଯୁଗ ଯୁଗନ୍ତର ଯାଏଁ ସମାଜର ମୌଳିକତା ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମୁଣ୍ଡଟେକିଥାଏ | ସମୟର ବିକଳ୍ପରେ ବୁଣିହୁଏ ଜୀବନଜୀବିକାର ଛାଇ | ତା’ କୋଳରେ ଫୁଟେ ପରମ୍ପରା | ଅନବରତ ବିତିଯାଉଥିବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଲାଗେ କିଛି ସମୟର ବିରତି | ଆଉ ମନୁଷ୍ୟ ତାକୁ ଉପଭୋଗ କରେ | ଏହା ଜିଇଁବାର କିଛି ମୌଳିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ | ଏହାକୁ ସମାଜର ଏକ ଧାରାରୂପେ ମଧ୍ୟ ବିବେଚନା କରାଯାଇପାରିବ | ଏହାର ସ୍ଥିତି କେବଳ ସମ୍ପ୍ରତି ନୁହେଁ ବରଂ ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ | ଏହାର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଥାଏ | ଯାହା ସମାଜରେ ନିରନ୍ତର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ | ଏହାର ରୂପରେଖ ଧର୍ମାନୁଯାଇ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ହୋଇପରେ | ମାନବ ଜୀବନର ପ୍ରହେଳିକାରେ କିଛି କୌତୁହଳତା ସିଞ୍ଚିବାରେ ଏହା ସାହାଯ୍ୟ କରେ |

ଉତ୍କଳ ବା ଓଡିଶା ଏକ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ | ଏହାର ସମାଜ ଭିନ୍ନଧର୍ମୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସନାତନ ଧର୍ମୀଙ୍କ ବହୁଳ ଉପସ୍ଥିତି ଦେଖାଯାଏ | ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କଳାର ରାଜ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତିରେ ଭାରତୀୟ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟଙ୍କ ଠାରୁ କିଛି ଭିନ୍ନ ପରମ୍ପରା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ | “ବାର ମାସେ ତେର ପରବ” ଉକ୍ତିଟିକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ଦେଉଥିବା ଏହାର ସମାଜ ବର୍ଷର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୟରେ ଜଣମାନସରେ ଭରିଦିଏ ନୂତନ ଉଦ୍ଦୀପନା | ଯାହା ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀର ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଧାରା |

ରଜପର୍ବ ଏ ରାଜ୍ୟର ଏକ ବଡ ପର୍ବ | ଧର୍ମୀୟ ତଥା ଜାତିଗତ ଭିନ୍ନତା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍କଳ ବାସିନ୍ଦା ଏହାକୁ ଖୁବ ଜାକଜମକରେ ପାଳନ କରନ୍ତି | ଏ ରାଜ୍ୟ ଗ୍ରାମବହୁଳ ହୋଇଥିବାରୁ ଏ ପର୍ବର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣତା ଅଧିକାଂଶ ଭାବରେ ଗ୍ରାମ୍ୟଜୀବନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ | ଓଡିଶା ପର୍ବ ପର୍ବାଣୀ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରଜ ଏକ ନାରିତ୍ବ ଓ କୃଷି ଭିତ୍ତିକ ପର୍ବ । ଏହା ଜେଷ୍ଠ ମାସ ଶେଷ ଆଷାଢ଼ ମାସର ଆରମ୍ଭରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ପାଳନ ଵିଧି ଅନୁସାରେ ରଜପର୍ବ ଚାରି ଦିନ ପାଳନ କରାଯାଏ । ପ୍ରଥମ ଦିନକୁ ଶୃଙ୍ଗାର ରୂପରେ (ପହିଲି ରଜ), ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନକୁ ରଜ ସଂକ୍ରାନ୍ତି, ତୃତୀୟ ଦିନ ଭୂମି ଦହନ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥ ଦିନକୁ ବସୁମତୀ ସ୍ନାନ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ।

ଏହି ପର୍ବର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି | ଅବିବାହିତା ଝିଅଙ୍କ ପାଇଁ ଗର୍ଭଧାରଣ କ୍ଷମତା ପ୍ରାପ୍ତିର ଏକ ସାଙ୍କେତିକ ପର୍ବ ହେଉଛି “ରଜ”। ଏହି ପରମ୍ପରାର ଜଣେ ନାରୀ ଭାବେ ଆଗାମୀ ଦିନରେ କିଭଳି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବେ ସେ ବିଷୟରେ କୁମାରୀ ମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ମିଳିଥାଏ । ରଜ ପର୍ବ ପାଳନ ଅବସରରେ କୁମାରୀମାନେ ସଧବା ନାରୀର ଚାଳି ଚଳଣୀ, ଆଦର ବ୍ୟବହାର ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବେ ପାଳିଥାଆନ୍ତି । ଋତୁ ଚକ୍ରରେ ଏହା ନିଦାଘ ପରର ଏକ ପର୍ବ ଯାହା ବର୍ଷାର ଆଗମନ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥାଏ | ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଚାଷୀକୂଳ ଚାଷର ପ୍ରଥମ ପାବଚ୍ଛକୁ ସ୍ପର୍ଶକରନ୍ତି | ଏହାପରେ ସେମାନେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଚାଷକାମରେ ନିଜକୁ ଜଡିତ କରିଥାନ୍ତି | ଏଣୁ ଏହା ପ୍ରକୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମଧ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବାଣୀ |

ବୈଦିକ ଭାବରେ କିଛି ମହତ୍ତ୍ୱ | ବେଦରେ ପୃଥିବୀ କୁ ଭୂମାତା କୁହାଯାଇଛି ।

ସମୁଦ୍ର ବସନେ ଦେବୀ ପର୍ବତ ସ୍ତନ ମଣ୍ତଳ

ବିଷ୍ଣୁ ପତ୍ନୀ ନମସ୍ତୁଭ୍ୟଂ ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ କ୍ଷମସ୍ବମେଂ ।।

ଅର୍ଥାତ୍---

ହେ ଦେବୀ ପୃଥିବୀ ! ସମୁଦ୍ର ଆପଣଙ୍କ ବସନ ଓ ପର୍ବତ ସ୍ତନରୂପେ ବିରାଜିତ ।ଆପଣ ସାକ୍ଷତ୍ ବିଷ୍ଣୁ ପତ୍ନୀ, ମୋର ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ ପାଇଁ ମତେ କ୍ଷମା କରନ୍ତୁ ।ବେଦର ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ପୃଥିବୀ କୁ ନାରୀ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଅନେକ ସ୍ତୁତି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ ଯେ ପୃଥିବୀ ହେଉଛନ୍ତି ଜଣେ ନାରୀ ତେଣୁ ରଜୋବତୀ ହୁଅନ୍ତି । ପ୍ରତେକ ନାରୀ ରଜୋବତୀ ହେବା ପରେ ହିଁ ସନ୍ତାନ ଧାରଣ କରିବାର କ୍ଷମତା ଲଭନ୍ତି ।

ତେଣୁ ଭୂଦେବୀ ରଜୋବତୀ ହୋଇଲେ ଜାଣି ଜନ ମାନସରେ ଆନନ୍ଦ ଖେଳିଯାଏ ।ଯେହେତୁ ଆମ ଭାରତ ଗୋଟିଏ କୃଷି ଭିତ୍ତିକ ଦେଶ । ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ନିଜ ଜୀବିକା କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ବିନା କୃଷିରେ ଜୀବନ ପ୍ରବାହ ମଧ୍ୟ ଅସମ୍ଭବ ତେଣୁ ପୃଥିବୀ ରଜସ୍ବଳା ହେଲା ଜାଣି ଖୁସିରେ ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ ।ଏହା ଏକ ନାରୀ ପର୍ବ ମଧ୍ୟ । ନାରୀ ନିଜକୁ ସବୁବେଳେ ପରିବାର ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ କରେ । ସକାଳ ର ସୂର୍ଯ୍ୟଦୟ ଠାରୁ ରାତ୍ରୀ ନିଦ୍ରା ଯିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆରାମ ନକରି ପତି ସନ୍ତାନ ଓ ପରିବାର ପାଇଁ ସବୁବେଳେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହନ୍ତି ତେଣୁ ଏହି ତିନି ଦିନ ଗୃହ କାର୍ଯ୍ୟ ରୁ ନାରୀକୁ ବିରତି ଦେବା ନିମନ୍ତେ ଏହି ଉତ୍ସବକୁ ଏକ ପରମ୍ପରାର ରୂପରେଖ ଦିଆଯାଇଛି |

ଏହି ପର୍ବ ଚାରିଦିନ ପାଳନ କରନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ଦିନକୁ ପହିଲି ରଜ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦିନ ଲୋକମାନେ ଏହି ଉତ୍ସବର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପ୍ରସ୍ତୁତି କରନ୍ତି । ମହିଳା ମାନେ ନିଜ ନିତି ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବିରତୀ ନେଇ ନବ ବସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅଳକ୍ତକ ମଞ୍ଜୁଆତି ପରି ଷୋଳ ଶୃଙ୍ଗାର ରେ ନିଜକୁ ସଜ୍ଜିତ କରି ବିଭିନ୍ନ ଖେଳ ଲୋକ ଗୀତ ଗାନ କରି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ସଜା ଯାଇଥିବା ଦୋଳିରେ ସାଙ୍ଗ ମାନଙ୍କ ସହିତ ଝୁଲନ୍ତି ।

ଲୋକ ଗୀତ ଏହିପରି ରହିଛି---

ବନସ୍ତେ ଡାକିଲା ଗଜ

ବରଷକେ ଥରେ ଆସିଛି ରଜ,

ଆସିଛି ରଜ ଲୋ

ଘେନି ନୂଆ ସଜବାଜ ।

ଦ୍ବିତୀୟ ଦିନ ରଜ ସଙ୍କ୍ରାନ୍ତି ---ଏହି ସମୟରେ ଘରେ ଘରେ ପୋଡ ପିଠା ଏଣ୍ତୁରି ପିଠା ପରି ଅନେକ ପିଠା ସହିତ ସୁସ୍ବାଦୁ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଭାଇ ବନ୍ଧୁ ସାଙ୍ଗ ସାଥି ସହ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କୁ ବଣ୍ଟନ କରି ଏକତା ସୁତ୍ରକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ କରାଯାଏ । ଏହା ସମାଜକୁ ସ୍ନେହର ଡୋରରେ ବାନ୍ଧି ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ

ତୃତୀୟ ଦିନ ଭୂମୀ ଦହନ ବା ବାସୀ ରଜ କୁହାଯାଏ ।

ଏହି ଦିନ ନାରୀ ମାନେ ଖାଲି ପାଦରେ ଭୂମିରେ ନ ଚାଲି କଦଳି ପଟ ପାଦରେ ଧାରଣ କରି ଚାଲନ୍ତି କିନ୍ତୁ ସମୟ କ୍ରମେ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ନାରୀ ମାନେ ଚମଡା ତିଆରି ଚପଲ ନିଜ ପାଦରେ ଧାରଣ କରୁଛନ୍ତି ।

ଏହି ପର୍ବ କୁ ଆହୁରି ଅଧିକ ଉତ୍ସବ ମୁଖର କରିବା ନିମନ୍ତେ ଗ୍ରାମବାସି ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ସାସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ଖେଳ ଓ ଗୀତଅସର ଆୟୋଜିତ ହୁଏ । ପୁରୁଷ ମାନେ ତାସ୍ ବଗୁଡି, ଲୁଡୁ ପରି ବିଭିନ୍ନ ଖେଳ ଖେଳନ୍ତି । ଆଉ ଝିଅ ମାନେ ପୁଚି ଖେଳିଥାନ୍ତି | କାଠ ପଟାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୋଳିରେ ଫୁଲର ସାଜସଜ୍ଜାପରେ ଦୋଳିଖେଳ ହୁଏ |

ଶେଷଦିନ ବସୁମତୀ ସ୍ନାନ ହୁଏ । ସେହି ଦିନ ନାରୀ ମାନେ ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ନାନ କରି ଘରକୁ ସଫା ସୁତୁରା କରିବା ପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ସୁବାସିତ ଜଳରେ ସ୍ନାନ କରି ପୂଜା କରନ୍ତି । ସକାଳୁ ସ୍ନାନ ସାରି ଶିଳପୁଆରେ ହଳଦୀ କନା ଗୋଡ଼ାଇ ସିନ୍ଦୂର କଜଳ ଦେଇ ବସୁମତୀ ମାତାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପକୁ ସଜାଇ ପୀଢା ଉପରେ ସ୍ଥାପନ କରି କଳସ ଆମ୍ବଡ଼ାଳ ରଖି କ୍ଷୀର ଦେଇ ସ୍ନାନ କରାଯାଏ | ତିନି ଦିନର ରଜସ୍ୱଳା ପରେ ଚତୁର୍ଥ ଦିନ ମାତା ସ୍ନାନ କରି ଶୁଦ୍ଧ ପବିତ୍ର ହେଇଥାନ୍ତି |

ଏହା ଉତ୍କଳୀୟ ସମାଜର ଏକ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଯାହା ଅତୀତରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଯାଏଁ ପରମ୍ପରାର ରୂପନେଇ ପ୍ରଚଳିତ ହେଉଅଛି | ଏହା ସମାଜକୁ ଏକତାର ସୂତାରେ ବାନ୍ଧିରଖିବାର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା | ଏହା ପାରସ୍ପରିକ ଭାବାବେଗ , ସମ୍ମାନ ତଥା ସ୍ନେହପ୍ରେମର ଅସ୍ତରଣକୁ ସୁଦୃଢ କରିବାର ଏକ ପ୍ରଥା | ଏହି ପର୍ବ ଉତ୍କଳୀୟ ପରମ୍ପରା ଗୁଡିକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିବା ସହ ସେମାନଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକରେ | ଆମ ସଂସ୍କୃତି ଆମକୁ ଶିକ୍ଷାଦିଏ ସମାଜକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଏବଂ ସନ୍ତୁଳିତ ଭାବରେ ପ୍ରତିପାଦନ କରିବାର ମନ୍ତ୍ର | ଏହାର ଜନ୍ମ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅନ୍ତେ ହୋଇଥିବ, ଯାହା ଆଜି ଜୀବନର ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ଭାବରେ ଛିଡାହୋଇଛି |

ଏହା ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରଂପରାର ପର୍ବ ଯାହା ମୌସୁମୀ ଆଗମନର ଏକ ଉତ୍ସବ । ବୈଶାଖ ଓ ଜେଷ୍ଠ ମାସରେ ଧରିତ୍ରୀ ସହ ଜୀବ ଜଗତ ରୌଦ୍ରତାପ ଯୋଗୁଁ ତ୍ରାହି ତ୍ରାହି କରନ୍ତି । ରଜପର୍ବ ମୌସମୀ ଆଗମନର ସଂକେତ ତେଣୁ ଜନ ମାନସ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖୁସି ଲଭନ୍ତି । ଜୀବକୁ ବର୍ଷା ହିଁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତାପରୁ ମୁକ୍ତି ଦେଇଥାଏ । ଆମ ସଂସ୍କୃତି ଆମକୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଏ ସ୍ବାଗତ ସତ୍କାର ସବୁବେଳେ ଆନନ୍ଦ ମୁଖରେ କରାଯାଏ । ମହାନ୍ ଆମ ଭାରତ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆମ ଉତ୍କଳ ଭୂମି ।

ସମାପ୍ତ 🙏

ନାରୀତ୍ଵ ଏବଂ ପ୍ରକୃତିର ଋତୁଚକ୍ର - ଓଡିଶାର ରଜ ମହୋତ୍ସବ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ | Womanhood and Nature's Cycle from Raja Festival prospective.

ରଜପର୍ବ